Pochodzenia greckiego, od słowa andros (mąż, mężczyzna) lub andreios (męski). Oznacza: mężny, odważny. Spolszczone imię Andreas brzmi Jandrzej, Jędrzej (zbitka an od XVI w. zaczęłą przekształcać się w jęz. polskim w głoskę ę). Zdrobnienie dwuczłonowych imion greckich Androbulos, Andronikos, Androkrates itd. W Polsce używane od XII w. w formach Andral, Andrasz, Andraszek, Andrej, Andrejasz, Andrejaszek, Andrejek, Andrejko, Andrek, Andresz, Andrko, Andro, Andrzej, Andrzejasz, Andrzysz, Jander, Jandro, Jandrzej, Jędral, Jędraszek, Jędrek, Jędrko, Jędrzej, Jedrzejek, Jędrzych, Ondral, Ondrasz, Ondraszek, Ondrzej, Ondrzejek. W średniowiecznej polszczyźnie pojawiały się dziś nie spotykane formy żeńskie – Andrzeja, Ondrzeja. Świadectwem popularności kultu św. Andrzeja jest ludowy zwyczaj zwany „Andrzejkami”. ZDROBNIENIA: Andruszko, Andrzejek, Jędrek, Jędruś, Jędrzejek, Ondrzejek, Ondraszek, Ondrysz. INNE FORMY: Jędrzej, Ondrasz, Ondraszek, Ondruszko, Ondrzej. OBCE FORMY: Andrew (ang.), Andrej, Ondřej (czes.), Ondrej (słowac.), Andr (fr.), Andrs (hiszp.), Andreas, Andres, Anders (niem.), Andriej (ros.), Andra, Andrej, Andrija (połud.-słow), Andrij (ukr.), Andrea, Andreo, Drea (wł.), Anders, Andreas, Dreves (duń., szw.), Antero, Antti (fiń.), Andreas, Andries (hol.), Andriejus, Andrius (litew.), Andrejs, Andris (łotew.), Andreias (gr.), András, Endre (węg.). Forma żeńska: Andrea.
NAZWISKA:
Andacz, Andaszek, Anders, Anderski, Anderszewski, Andra, Andraczek, Andrasik, Andraszak, Andraszek, Andraszkowic, Andraszkowycz, Andreas, Andreasz, Andreaszak, Andrej, Andrejasz, Andrejaszewicz, Andrejczak, An Andrejew, Andrejewicz, Andrejowicz, Andrejowski, Andrejuk, Andres, Andresz, Andreszewski, Andriaszkiewicz, Androchowicz, Androsiuk, Androski, Androszewicz, Andruch, Andruk, Andruszewicz, Andruszewski, Andruszkiewicz, Andruszko, Andruszkowicz, Andruszycz, Andrychiewicz, Andrychowicz, Andrycz, Andryjanowski, Andryjasz, Andryjszyn, Andrykiewicz, Andrysiewicz, Andrysiak, Andrysz, Andryszewicz, Andryszewski, Andryszowicz, Andrzejak, Andrzejaszewicz, Andrzejczak, Andrzejaczek, Andrzejak, Andrzejaszek, Andrzejczak, Andrzejczyk, Andrzejec, Andrzejek, Andrzejew, Andrzejewicz, Andrzejkiewicz, Andrzejko, Andrzejkowicz, Andrzejow, Andrzejowicz, Andrzejewski, Andrzejowicz, Andrzejowski, Andrzejszczak, Andrzyszowicz, Andrzychowski, Andukowicz, Andziak, Hendrzej, Chandracz, Endrach, Endraszko, Endruszkiewicz, Endrzejczak, Endres, Hendrzyczka, Hondra, Hondrych, Hondrysik, Hyndrzychowski, Indra, Indrachowicz, Indrasik, Indraszkiewicz, Indrych, Indrziejewski, Indrzych, Indrzycki, Jadrych, Jandrecki, Jandrejski, Jandrowicz, Jandrusiewicz, Jadrysiewicz, Janrzejewski, Jądrzejewski, Jądralski, Jądras, Jądraszewski, Jądrych, Jądrychowski, Jedrachowicz, Jedralski, Jedrasiński, Jedraszkiewicz, Jedrkiewicz, Jedruchiewicz, Jedrusiński, Jedrych, Jedrychowicz, Jedryk, Jedrykiewicz, Jedrzejewicz, Jedrzejkiewicz, Jedrzy, Jendrej, Jendra, Jendrachowicz, Jendrak, Jendralski, Jendrasiewicz, Jendraszek, Jednraszewski, Jendraszkiewicz, Jendraszyk, Jendrek, Jendreszewski, Jendrich, Jendrichowski, Jendrosek, Jendrosz, Jendrowiak, Jendruch, Jendruchniewicz, Jendrusz, Jendruszak, Jendrzej, Jendrych, Jendrzejewski, Jendrzejski, Jenraszkiewicz, Jenrzych, Jędra, Jędrachowicz, Jędraczewski, Jędrak, Jędras, Jędrasiak, Jędrasik, Jędrasiewicz, Jędrasiński, Jędraszewski, Jędraszko, Jędrczak, Jędrecki, Jędrejak, Jędrejasz, Jędrkiewicz, Jędrocha, Jędrochowski, Jędrocki, Jędrosiewicz, Jędroszewski, Jędroszkiewicz, Jędroszkowiak, Jędroszyk, Jędrowiak, Jędruch, Jędruchiewicz, Jędrucki, Jędrus, Jędrusak, Jędrusiak, Jędrusik, Jędruszak, Jędruszczak, Jędruszkiewicz, Jedruszowicz, Jędrych, Jędrychewicz, Jędrychowski, Jędrycki, Jędrycz, Jędryczewski, Jędryga, Jedryjaszek, Jędryjewicz, Jędryjkiewicz, Jędryka, Jędrykiewicz, Jędrys, Jędryszewski, Jędryszowicz, Jędryśkiewicz, Jendrzak, Jędrzej, Jędrzejczyk, Jędrzejecki, Jędrzejek, Jędrzejew, Jędrzejewski, Jedrzejewicz, Jędrzejkiewicz, Jędrzejko, Jedrzejkowicz, Jędrzejew, Jędrzejowicz, Jędrzejowski, Jędrzewicz, Jędrzewski, Jędrzy, Jędrzychow, Jędrzychowicz, Jędrzycki, Jędrzyński, Jindra, Jonder, Jondrowski, Ondera, Onderski, Ondra, Ondraczek, Ondraszek, Ondrowicz, Ondrusz, Ondrysz, Ondycz, Ondrzej, Ondzejew, Ondrzejewicz, Ondrzejow, Ondrzejowski.
PATRON:
Święty Andrzej Apostoł, brat Szymona Piotra. Jeden z pierwszych uczniów Jezusa Chrystusa. Przyprowadził do Jezusa swego brata, Piotra, mówiąc mu: „Znaleźliśmy Mesjasza”. Poniósł śmierć męczeńską około 65 roku, powieszony za nogi na krzyżu w kształcie litery X (Krzyż św. Andrzeja). Patron Austrii, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Niemiec, Rosji i Szkocji, a także podróżnych, rybaków, rycerzy, rzeźników, małżeństw oraz chorych na różyczkę i czerwonkę. W dniu wspomnienia św. Andrzeja kończy się rok liturgiczny i zaczyna Adwent. Stąd zwyczaj zgadywania przyszłości, choćby z lanego na wodę roztopionego wosku. (Wspomnienie 30 listopada).Święty Andrzej, metropolita Krety. Żył w latach 660–740. Bronił czci ikon. Zapoczątkował nowy rodzaj pieśni kościelnej, zw. kanonem. Najsłynniejszym jego dziełem jest Wielki kanon pokuty. Szczególną cześć odbiera w Kościele Wschodnim. (Wspomnienie 4 lipca).Święty Andrzej Świerad, Andrzej Żurawek, pustelnik i asceta. Prowadził ascetyczny sposób życia. Spał w pozycji siedzącej na pniu, otoczonym ostrymi prętami. Na pół legendarny krzewiciel chrześcijaństwa na ziemi sądeckiej, przebywał prawdopodobnie nad Dunajcem; później wraz z uczniem Benedyktem przybył do opactwa św. Hipolita na górze Zobor k. Nitry (Słowacja), gdzie wstąpił do zakonu benedyktynów i osiadł w pobliskiej pustelni leśnej. Otoczony kultem w pd. Polsce, na Słowacji, Morawach i Węgrzech. (Wspomnienie 13 lipca).Św. Andrzej Corsini, biskup Fiesole, pochodził z możnego rodu florenckiego. Żył w latach 1202–74. Słynął z miłosierdzia i jednania zwaśnionych miast wł. (Wspomnienie 4 lutego).Św. Andrzej Avellino, kaznodzieja i spowiednik. Żył w latach 1521–1608. Kierował domem generalnym teatynów w Neapolu. Uchodził za orędownika dobrej śmierci. (Wspomnienie 10 listopada).Św. Andrzej Bobola, urodził się około 1591 roku. Był polskim jezuitą, zwano go „łowcą dusz”. Schwytany przez Kozaków 16 maja 1657 roku, był torturowany i w okrutny sposób zabity. Kult św. Andrzeja Boboli w Polsce nie słabnie od wieków. Jest patronem kolejarzy. Św. Andrzeja Bobolę w dawniejszej ikonografii przedstawiano z dwiema szablami wbitymi w kark i lewą rękę. (Wspomnienie 16 maja).Św. Andrzej Hubert Fournet, pochodził z Francji. Żył w latach 1752–1834). Wraz ze św. Joanną założył zgromadzenie Córek Krzyża. (Wspomnienie 13 maja).Św. Andrzej Kim Taegon, pierwszy kapłan koreański Został ścięty wraz ze swymi towarzyszami. Kanonizowany w 1984 r. przez papieża Jana Pawła II, wraz z innymi męczennikami koreańskimi.Św. Andrzej Beltrami, salezjanin (1870–97). Był autorem biografii świętych, m.in. żywotu św. Stanisława Kostki.
ZNANE POSTACIE:
Andriej Rublow, ros. malarz ikon (ok. 1360–1427). Andrzej z Kokorzyna, pol. filozof i teolog (ok. 1379–1435). Andrea del Castagno, właśc. Andrea di Bartoldi di Simone, malarz wł. (ok. 1421–19 VIII 1457). Andrea Mantegna, malarz wł. (ok. 1431–13 IX 1506). Andrea Verrocchio, właśc. Andrea di Cione, wł. malarz, rzeźbiarz i złotnik (1435–1488). Andrea del Sarto, malarz wł. (1486–1531). Andrzej Frycz Modrzewski, autor O poprawie Rzeczypospolitej (ok. 1503–1572). Andrzej, imię kilku prymasów polskich: Boryszewski (ok. 1435–20 IV 1510), Krzycki (7 VII 1482–10 V 1537), Leszczyński, (ok. 1559–24 VII 1606), Olszowski (27 I 1621–29 VIII 1677). Jan Andrzej Morsztyn, pol. poeta barokowy (24 VI 1621–8 I 1693). Andrzej Zamoyski, kanclerz wielki koronny (1717–1792). Andr Marie Ampre, fr. fizyk i matematyk (22 I 1775–10 VI 1836). Andrzej Brodziński, poeta pol. (22 IX 1786–29 XI 1812). Andrzej Grabowski, malarz pol. (19 XI 1833–2 IX 1886). Andrzej Strug, właśc. Tadeusz Gałecki, pisarz pol. (1871–1937). Andr Derain, malarz fr. (10 VI 1880–8 IX 1954). Andrs Segowia, hiszp. wirtuoz gitary klas. (21 II 1893–2 VI 1987). Andr Breton, pisarz fr. (19 II 1896–28 IX 1966). Andrzej Kuszniewicz, pisarz pol. (ur. 1904). Andrzej Brzozowski, pol. reżyser filmowy (ur. 1916). Bourvil, właśc. Andr Raimbourg, aktor fr. (27 VIII 1917–25 IX 1970). Andrzej Munk, pol. reżyser filmowy (16 XI 1921–20 IX 1961). Andriej Sacharow, fizyk radz., obrońca praw człowieka (1921–1989). Andrzej Koszewski, kompozytor pol. (ur. 26 VII 1922). Andrzej Wróblewski – Ibis, dziennikarz pol. (ur. 1922). Andrzej Braun, pisarz pol. (ur. 19 VIII 1923). Andrzej Szczepkowski, aktor pol. (1923–1997). Andrzej Łapicki, aktor pol. (ur. 11 XI 1924). Andrzej Szczypiorski, pisarz pol. (3 II 1929–16 V 2000). Andrzej Wajda, pol. reżyser filmowy (ur. 6 III 1926). Andrzej Konic, pol. aktor i reżyser (ur. 1926). Andrzej Micewski, pol. publicysta (ur. 3 XI 1926). Andrzej Wielowieyski, pol. polityk (ur. 16 XII 1927). Andrzej Heidrich, grafik pol. (ur. 1928). Andrzej Strumiłło, malarz pol. (ur. 1928). Andy Warhol (Andrew Warhola), amer. twórca pop-artu (6 VIII 1928–22 II 1987). Andrzej Androchowicz, pol. dziennikarz, reżyser filmów dokum. (ur. 1932). Andrzej Bursa, poeta pol. (21 III 1932–15 XI 1957). Andrzej Drawicz, pol. tłumacz i krytyk literacki (20 V 1932–15 V 1997). Andrzej Kurylewicz, kompozytor pol. (ur. 24 XI 1932). Andriej Tarkowski, ros. reżyser filmowy (4 IV 1932–28 XII 1986). Andrzej Teofil Górny, pisarz pol. (ur. 1933). Andrzej Gieraga, malarz pol. (ur. 1934). Andrzej Kopiczyński, aktor pol. (ur. 1934). Andrzej Brycht, pisarz pol. (27 IX 1935–8 III 1998). Andrzej Garlicki, historyk pol. (ur. 3 VI 1935). Andrzej Bober, dziennikarz pol. (ur. 4 V 1936). Andrzej Kondratiuk, pol. reżyser filmowy (ur. 20 VII 1936). Andrzej Dąbrowski, pol. muzyk jazzowy (ur. 1938). Andrzej Urbanowicz, pol. malarz, grafik (ur. 1938). Andrzej Blikle, pol. przedsiębiorca i informatyk (ur. 1939). Andrzej Gerłowski, pisarz pol. (ur. 1939). Andrzej Śliwiński, biskup ordynar. diecezji elbląskiej (1939). Andrzej Andrusiewicz, pol. historyk, politolog (ur. 1940). Andrzej Jonas, pol. dziennikarz i wydawca (ur. 1940). Andrzej Mencwel, pol. eseista (ur. 1940). Andrzej Strejlau, trener piłkarski (ur. 1940). Andrzej Żuławski, pol. reżyser filmowy (ur. 22 XI 1940). Andrzej Barański, pol. reżyser filmowy (ur. 2 IV 1941). Andrzej Dutkiewicz, pol. pianista, kompozytor (ur. 1942). Andreas Baader, niem. radykał, założ. Frakcji Czerwonej Armii (RAF) (ur. 1943). Andrzej Basaj, grafik pol. (ur. 1943). Andrzej Zaorski, aktor pol. (ur. 1943). Andrzej Olechowski, pol. polityk (ur. 9 IX 1947). Andrzej Bachleda-Curuś, pol. narciarz (ur. 2 I 1947). Andrzej Bartosz, pol. dziennikarz, scenarzysta (ur. 1948). Andrzej Mleczko, pol. artysta plastyk (ur. 1949). Andrzej Celiński, pol. polityk (ur. 1950). Andrzej Ananicz, dyplomata pol. (ur. 1951). Andrzej Bogucki, pol. pedagog, historyk (ur. 1951). Andrzej Janusz Jagodziński, pol. muzyk jazzowy (ur. 1953). Andrzej Pągowski, pol. grafik (ur. 1953). Andrzej Strzelecki, pol. satyryk, reżyser i aktor. Andrzej Ferenc, aktor pol. (ur. 1959). Andrzej Bauer, wiolonczelista pol. (ur. 1962). Andrzej Anusz, pol. historyk (ur. 1965).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Dzieje Andrzeja – apokryf z wpływami gnostyckimi. Andrzej Chudogęba z dramatu W. Shakespeare’a Wieczór Trzech Króli. Andrzej Kmicic z powieści Potop H. Sienkiewicza (1886). Andrzej Korczyński z powieści Nad Niemnem E. Orzeszkowej (1888). Andr z powieści P. Bourgeta Uczeń (1889). Andrzej Bołkoński z powieści Wojna i pokój L. Tołstoja (1868/69). Andrzej Grzesikiewicz z dylogii powieściowej W. Reymonta Komediantka i Fermenty (1896/97). Andrzej Prozorow ze sztuki Trzy siostry A. Czechowa (1901). Andrzej Sztolc z powieści I. Gonczarowa Obłomow (1859). Andrzej Radek z powieści Syzyfowe prace S. Żeromskiego (1898). Andr Stvenol z powieści P. Louysa Kobieta i pajac (1898). Andrzej z nieukończonej powieści Z. Uniłowskiego Dwadzieścia lat życia (1937). Andrzej z powieści Narcyza Z. Nałkowskiej (1910). Andriej Sokołow z opowiadania Los człowieka M. Szołochowa (1957). Andrzej Kossecki z powieści J. Andrzejewskiego Popiół i diament (1948). Andrzej z dramatu G. Büchnera Woyzeck (1836). Andrzej z powieści P. Gojawiczyńskiej Dziewczęta z Nowolipek (1935). Andrzej z powieści W. Sieroszewskiego Na kresach lasów (1891).
NA EKRANIE:
Film wg pow. Potop H. Sienkiewicza w reż. J. Hoffmana (1974), rolę Andrzeja Kmicica odtwarzał Daniel Olbrychski. Ekranizacje pow. Wojna i pokój L. Tołstoja: rolę Andrzeja Bołkońskiego w filmie K. Vidora (1956) grał Mel Ferrer, a w filmie S. Bondarczuka (1965–67) – Wiaczesław Tichonow. Film Nad Niemnem w reż. Z. Kuźmińskiego (1986). Ekranizacja pow. Komediantka w reż J. Sztwiertni (1986). Ekranizacja Obłomowa w reż. N. Michałkowa (1979). Ekranizacja pow. Kobieta i pajac P. Louysa pt. Mroczny przedmiot pożądania w reż. L. Buuela (1977). Ekranizacja pow. Dwadzieścia lat życia Z. Uniłowskiego w reż. G. Warchoła (1981). Film wg pow. Popiół i diament J. Andrzejewskiego w reż. A. Wajdy (1958), rolę Andrzeja Kosseckiego odtwarzał Adam Pawlikowski.
PRZYSLOWIA:
Jędrek – mędrek.Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg na polu leży.Miękko na Andrzeja, oj! niedobra nadzieja.Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja.Kiedy na Andrzeja poleje, poprószy,caly rok nie w porę rolę moczy, suszy.
Idź, głupi Jędrysku, za dzwonkiem!Zdybali się dwa Jędruchy: jeden ślepy, drugi głuchy.Na święty Andrzej szukają baby przędzy.
W POEZJI:
Gdy chowany starannie przez mądrych pedagogówlub w szkołach za granicą,wzrasta w dzielność i stąpa raźno w ciężki trud, jakrycerz z otwartą przyłbicą.Gdy zostawiony sobie, gdy od dzieciństwa nie zajmiesię nim anioł stróż ni zbawca nauczyciel,niestety! – oto stoi przed nami, młody, piękny nie-wolnik ciała, dobrowolny kat,typowy okrzyczany uwodziciel. Kazimiera Iłłakowiczówna, „Andrzej”Andrzej Wróblewski malarz który nie potrafił żyćpośród swych rozstrzelanych modelidogonił ich i poszedł z nimi śniegową dolinąw niebieskim za obszernym na siebie ubraniuTadeusz Śliwiak, „Pojednanie”Takiej wiosny rzetelnej, jaką w swym powiecieWidział Jędrek Wysmółek – nikt nie widział w świecie!Poprzez okno karczemne łeb w bezmiar wyraziłI o mało się w durną mgłę nie przeobraził! Bolesław Leśmian, „Wiosna”
AFORYZM:
Tam, gdzie historii wiatr wieje,Gdzie fruwają idee,Gdzie się rozjaśnia,Gdzie dnieje,Gdzie dzieją się panateneje,Gdzie białe kwitną nadzieje,Śmiech śmieje się,Wino leje,(...)Gdzie orze sięi sieje –Tam wsiędzie swoje trzy groszeZawsze wtrącają Andrzeje.Ludwik Jerzy Kern
ANDRZEJ
Wielka księga imion