Imię znane od II wieku, wywodzące się od rzymskiego rodu Antoniuszy. Oznacza: wspaniały, doskonały, wybitny. Greccy literaci wywodzili nazwę rodu od syna Herkulesa, Antona. W Polsce używane od połowy XIII wieku w formie Anton, Antoni, Antoniec, Antonin, Antosz, Janton, Jantoni, Jantosz. ZDROBNIENIA: Antek, Antonek, Antonko, Antosiek, Antosz, Antoś, Antusz, Jantek, Tolek, Toni, Tosiek. INNE FORMY: Antonin, Antoniusz. OBCE FORMY: Antonius (łac.), Anthony, Antony (ang.), Antonin, Antal (czes.), Antoine (fr.), Anton, Antonio (hiszp.), Anton, Antonius (niem.), Anton, Antonij (ros.), Andon, Ante, Antonij, Antonije, Antun, Tone (połud.-słow.), Antonino, Antonello, Antonio (wł.), Antanas, Antas, Antonijus (litew.), Antonios (gr.), Antto, Anton, Toni (fiń.), Antal, Antos (węg.). Forma żeńska: Antonia, Antonina.
NAZWISKA:
Antaczak, Antalec, Antał, Antałek, Antałkiewicz, Antałkowicz, Antałowicz, Antas, Antasiew, Antaszek, Antczak, Antecki, Antek, Antela, Antes, Antkiewicz, Antkowicz, Antkowiak, Antkowski, Antlo, Antochowski, Antol, Antolak, Antolczyk, Antolec, Antolik, Antolski, Antoł, Antołek, Antołkiewicz, Anton, Antonczak, Antonczyk, Antoniak, Antoniec, Antoniewicz, Antoniewski, Antonik, Antonin, Antoniowski, Antoniszczak, Atoniszewski, Antoniszyn, Antoniuk, Antonkiewicz, Antonko, Antonowicz, Antonów, Antonowicz, Antonowski, Antony, Antół, Antończak, Antończyk, Antorowicz, Antos, Antosiak, Antosiewicz, Antosik, Antosiuk, Antosz, Antoszak, Antoszczuk, Antoszczyk, Antoszzczyszyn, Antoszek, Antoszewicz, Antoszewski, Antoszowicz, Antuszewski, Antoszkiewicz, Antoszkowicz, Antoszkowski, Antoszyk, Antowicz, Antowski, Antusz, Antuszewski, Antychowicz, Antys, Hantek, Hantczak, Hantkiewicz, Jantał, Jantałkiewicz, Jantałec, Jantas, Jantczak, Jantek, Jantkiewicz, Jantkowiak, Jantkowicz, Jantkula, Jantol, Jantolczak, Jantol, Jantolak, Jantolczak, Jantolec, Jantoł, Jantołek, Janton, Jantoni, Jantoń, Jantowicz, Jantosz, Jantoszek, Jantoszowicz, Jantuła, Jantura, Jantusz, Jentas, Jentasiewicz, Jentczak, Jentkiewicz, Jentoch, Jentosz, Jentura, Jentusz, Jonta, Jontczak, Jontczyk, Jontecz, Jontkiewicz.
PATRON:
Św. Antoni Wielki, pustelnik, twórca monastycyzmu chrześcijańskiego. W wieku 20 lat wyrzekł się całego majątku i rozpoczął życie pustelnicze. Żył ponad 100 lat. Kuszenie św. Antoniego na pustyni było popularnym tematem w sztuce. Jest on często przedstawiany ze świnią i dzwonkiem. W średniowieczu czczono go jako patrona chroniącego przed zarazą i ogniem oraz opiekuna zwierząt, szczególnie trzody chlewnej. We Włoszech nazywają go Antonim ze świnką. Zmarł w 356 roku. Kult św. Antoniego Wielkiego trwa od V w. – jego życie inspirowało wielu malarzy i pisarzy, m.in. G. Flauberta (Kuszenie świętego Antoniego, 1874), Tintoretta, H. Boscha, P. Brueghela, A. Dürera, Łukasza z Lejdy, M. Grünewalda, M. Ernsta. (Wspomnienie 17 stycznia)Św. Antoni Peczerski, pustelnik. Żył w XI wieku. Podczas wędrówek po Grecji poznał życie monastyczne i w 1028 r. został mnichem. Założył słynną Ławrę Peczerską w Kijowie. Ok. 1054 r. zbudował podziemną cerkiew i zgromadził 12 mnichów, dając początek życiu monastycznemu na Rusi. Jest patronem chroniącym przed pożarem, również patronem wędliniarzy. (Wspomnienie 10 lipca).Św. Antoni Padewski, urodził się w Lizbonie, działał w Padwie jako wybitny kaznodzieja i egzegeta. Był franciszkaninem, o którym opowiadano legendy. Lektor teologii m.in. w Bolonii, Tuluzie, Padwie. Zajmował się gł. kwestiami moralnymi, występował przeciw ówczesnym sektom. W katolicyzmie popularny jako cudotwórca. Zmarł w roku 1231 u furty jednego z klasztorów. W ikonografii przedstawiany najczęściej z książką i lilią. Jest patronem zakonu franciszkańskiego, górników, narzeczonych, małżeństw i ubogich. Uważano go również za patrona chroniącego przed bezpłodnością oraz gubieniem rzeczy. (Wspomnienie 13 czerwca).Św. Antoni Maria Gianelli, biskup Bobbio (1789). Założył dwa zgromadzenia zakonne: Córek Marii z Orto i Misjonarzy św. Alfonsa Liguoriego. (Wspomnienie 7 czerwca).Św. Antoni Maria Claret, założyciel Zgromadzenia Misjonarzy Synów Niepokalanego Serca Maryi – zakonu klaretynów. Żył w latach 1807–70. Był biskupem Santiago na Kubie, ale po pewnym czasie powrócił do Hiszpanii, z powodu silnego oporu miejscowych wobec jego misji apostolskiej. (Wspomnienie 24 października).
ZNANE POSTACIE:
Anton van Dyck, malarz flamandzki (2 III 1599–9 XII 1641). Antonio Stradivari, wł. konstruktor instrumentów smyczkowych (1644–18 XII 1737). Krzysztof Antoni Szembek, prymas Polski (25 III 1667–6 VII 1748). Antonio Vivaldi, wł. kompozytor (4 III 1678–28 VII 1714). Antoine Arnauld, fr. filozof (16 II 1612–8 VIII 1694). Antoine Franois Prvost d’Exiles, fr. powieściopisarz (1 IV 1697–23 XI 1763). Antoin Watteau, malarz fr. (10 X 1684–18 VII 1721). Antonio Canova, wł. rzeźbiarz (1 XI 1757–13 X 1822). Antoine Louis Lon Saint-Just, rewolucjonista fr. (25 VIII 1767–28 VII 1794). Antoine-Jean Gros, malarz fr. (16 III 1771–25 VI 1835). Antoni Kazimierz Ostrowski, prymas pol. (29 V 1713–26 VIII 1784). Antoni Brodowski, malarz pol. (przed 26 XII 1784–31 III 1832). Antoni Gorecki, pol. poeta i bajkopisarz (1787–18 XI 1861). Antonio Corazzi, wł. architekt pracujący w Polsce (17 XII 1792–28 IV 1877). Antoni Malczewski, poeta pol. (3 VI 1793–2 V 1826). Antoni Edward Odyniec, poeta pol. (25 I 1804–15 I 1885). Jaksa Teofil Antoni Kwiatkowski, malarz pol. (21 II 1809–14 VIII 1891). Anton G. Rubinstein, ros. pianista i kompozytor (18 XI 1829–20 XI 1894). Pedro Antonio de Alarcón y Ariza, hiszp. dziennikarz i pisarz (10 III 1833–10 VII 1891). Anton Czechow, pisarz ros. (29 I 1860–15 VII 1904). Giuseppe Antonio Borgese, wł. pisarz (12 XI 1882–4 XII 1952). Antonio Gramsci, wł. komunista, filozof, teoretyk (23 I 1891–27 IV 1937). Antoni Słonimski (1895–1976), poeta pol., prozaik i publicysta. Antoni Cwojdziński, pisarz pol. i aktor (9 X 1896–8 VII 1972). Antoine de Saint-Exupry, fr. pisarz i pilot (29 VI 1900–31 VII 1944). Antoni Bohdziewicz, pol. reżyser filmowy i radiowy (11 IX 1906–20 X 1970). Antoni Majak, pol. śpiewak, reżyser operowy (16 I 1911–25 XII 1994). John Anthony Quayle, ang. aktor i reżyser (7 IX 1913–20 X 1989). Anthony Rudolf Oaxaca Quinn, aktor amer. (21 IV 1915–3 VI 2001). Anthony Burgess, ang. pisarz i kompozytor (25 II 1917–22 XI 1993). Antoni Tapies, malarz hiszp. (ur. 13 XII 1923). Antoni Marianowicz, pisarz pol., satyryk (4 I 1924–3 VI 2003). Tony Curtis, właśc. Bernard Schwartz, amer. aktor filmowy (ur. 1925). Józef Antoni Halas, malarz pol. (ur. 1927). Antoni Czubiński, pol. historyk (1928–10 II 2003). Antoine Fats Domino, amer. pianista rock-and-rollowy i piosenkarz (ur. 1928). Tony Richardson, ang. reżyser i producent film. (5 VI 1928–15 XI 1991). Antoni Boratyński, malarz pol. (ur. 1930). Anthony Perkins, aktor amer. (4 IV 1932–12 XI 1992). Antoni Halor, pol. reżyser filmowy, plastyk (ur. 1937). Anthony Hopkins, aktor bryt. (ur. 31 XII 1937). Antoni Fałat, malarz pol. (ur. 1942). Antoni Wit, dyrygent pol. (ur. 1944). Antoni Mleczko, kompozytor pol. (ur. 1946). Anthony Andrews, amer. aktor filmowy (ur. 1948). Antoni Pawlak, poeta pol. (ur. 1952). Tony Charles Lynton Blair, polityk bryt. (ur. 6 V 1953). Antoni Styrczula, dziennikarz pol. (ur. 1956). Antoni Kowalski, pol. malarz i grafik (ur. 1957). Antonio Banderas, hiszp. aktor (ur. 10 VIII 1960).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Antonio z dramatu Kupiec wenecki W. Shakespeare’a (1596). Antonio z komedii W. Shakespeare’a Wiele hałasu o nic (1600). Antoniusz i Kleopatra, dramat W. Shakespeare’a (1607). Antonio z komedii Burza W. Shakespeare’a (1611). Marek Antoniusz, rzym. przywódca, kochanek Kleopatry, bohater licznych utworów literackich (W. Shakespeare, J. Dryden, C.K. Norwid, G.B. Shaw). Anton Antonowicz z komedii Rewizor M. Gogola (1836). Antoni Relski z dramatu J.A. Kisielewskiego Karykatury (1899). Anton Tatarczuk z Ogniem i mieczem H. Sienkiewicza (1884). Antoni Lulek z powieści S. Żeromskiego Przedwiośnie (1925). Antoni Pochroń z pow. Dzieje grzechu S. Żeromskiego (1908). Antek, nowela B. Prusa (1881). Antonio z komedii Kupiec wenecki W. Shakespeare’a (1596). Antek Boryna z powieści Chłopi W.S. Reymonta (1902–09). Antoni Roquentin z powieści Mdłości J.P. Sartre’a (1938). Tonio Kröger, opowiadanie T. Manna (1903). Antoni Thibault z powieści Rodzina Thibault R. Martina du Garda (I922–40). Antoni Kossecki z powieści J. Andrzejewskiego Popiół i diament (1948).
NA EKRANIE:
Ekranizacje legendy o Antoniuszu i królowej Egiptu: w reż. C. De Mille’a (1934) rolę Marka Antoniusza grał Henry Wilcoxon, w reż. G. Pascala (1945) – Marlon Brando, a w reż. J.L. Mankiewicza (1963) – Richard Burton. Ekranizacje pow. Chłopi W.S. Reymonta: rolę Antka Boryny w reż. E. Modzelewskiego (1922) grał Henryk Rydzewski, a w reż. J. Rybkowskiego (1973) – Ignacy Gogolewski. Film wg pow. Popiół i diament J. Andrzejewskiego w reż. A. Wajdy (1958). Ekranizacje pow. Dzieje grzechu S. Żeromskiego: postać Antoniego Pochronia w reż. H. Szaro (1933) grał Bogusław Samborski, a w reż. W. Borowczyka (1975) – Roman Wilhelmi.
PRZYSLOWIA:
Na święty Antoni bydło się gzi i goni.Żytko na Antoni kwiat najtęższy goni,a w górach na Wita dopiero zakwita.
Święty Antoni od zguby broni.Na święty Antoni pierwsza się jagódka zapłoni.Kto na świętego Antoniego sieje tatarkę, sto miarek zbierze za miarkę.Ani Antoni na morzu wiatru nie dogoni.Święty Antoni od zguby broni.
W POEZJI:
Antek oszczerca,Ułożył minę,Mówił do serca,Uwiódł dziewczynę. Józef Szymanowski, „Anusia ładna”Z kruszcu szlachetnego niezmiernie, cienki, wrażliwy, do absurdu delikatny,boi się walki o byt i do niej – zarówno jak i do żołnierki– niezdatny.Kazimiera Iłłakowiczówna, „Antoni”Z naszych poetów Litwy jeden bard Antoni Miał trójkę koni.Pamięć ich na ówczesnym została ParnasieTak żywa, że dziś mógłbym skryślić ich rysopis.Adam Mickiewicz, „Trójka koni”
- ANTONI, Był w starożytnym Rzymie...
- ANTONI,
- BARANOWSKI Antoni,