Pochodzenia greckiego, od słowa grgorikós (czuwający, czujny). Oznacza: czujny, gorliwy, ale i gotowy do nocnego czuwania i modlitw. Notowane w Polsce od XIII w. Na Kresach Wschodnich występowało w formach Gryhory, Hrehory, Hryhory, Hryć. ZDROBNIENIA: Grzech, Grzesiek, Grzesio, Grzesiu, Grześ, Grzela. OBCE FORMY: Gregorius (łac.), Gregory (ang.), Gregorius, Gregor (niem.), Grgoire (fr.), Gregorio (hiszp., wł.), Grigorij, Grisza (ros.), Řehoř (czes.), Gregor, Jerguš (słowac.), Gligorije, Gligor, Gregor, Grgur, Grigor (połud.-słow.), Grigas, Grigalis, Grigalius (litew.), Gergely, Gergö (węg.), Reijo, Reko (fiń.). Forma żeńska: Grzegora, Grzegorza.
NAZWISKA:
Greg, Gregacki, Greglewski, Greglicki, Gregor, Gregorczewicz, Gregorczyński, Gregory, Gregrowicz, Grzechnik, Grzechociński, Grzechowiak, Grzegiński, Grzegocki, Grzegołski, Grzegor, Grzegorczak, Grzegorczuk, Grzegorczyk, Grzegorek, Grzegorewicz, Grzegorkiewicz, Grzegorowicz, Grzegorski, Grzegory, Grzegorzak, Grzegorzczyk, Grzegorzec, Grzegorzek, Grzegorzewicz, Grzegorzewski, Grzegorzkowicz, Grzegorzowicz, Grzegorzuk, Grzegorzycki, Grzegorzyński, Grzegosz, Grzegoszkiewicz, Grzegowski, Grzegożewicz, Grzegulski, Grzegurski, Grzelachowski, Grzelak, Grzelakowski, Grzelczak, Grzelec, Grzelecki, Grzeliński, Grzelowski, Grzelski, Grzelczak, Grzelkiewicz, Grzeniewski, Grzesiak, Grzesiecki, Grzesiewicz, Grzesik, Grzesiński, Grzesiuk, Grześkowiak, Grześkowski, Grzylewicz, Hrycek, Hryckiewicz, Hryncewicz, Hryniewicz, Hryniewiecki, Hryniewski, Hrynkowski, Hryńczuk (...).
PATRON:
Św. Grzegorz Cudotwórca, teolog i egzegeta (?–ok. 270). Ojciec Kościoła, uczeń Orygenesa z Cezarei. Od 238 r. biskup Pontu, gdzie do śmierci prowadził pracę apostolską. Autor pism dogmatycznych i polemicznych. (Wspomnienie 17 listopada).Św. Grzegorz Oświeciciel, Grzegorz Iluminator, (?–ok. 332), pierwszy biskup (katolikos) Armenii. Skłonił do przyjęcia chrztu króla orm. Tyrydatesa III (287–332), który wprowadził w Armenii chrześcijaństwo jako religię państwową. Od jego imienia pochodzi nazwa Kościoła ormiańsko-gregoriańskiego. (Wspomnienie 30 września).Św. Grzegorz z Nazjanzu, Grzegorz Teolog (ok. 330–ok. 390), chrześc. teolog, poeta. Ojciec i doktor Kościoła, jeden z 3 tzw. ojców kapadockich. Biskup Konstantynopola, następnie Nazjanzu, później wiódł życie pustelnicze. Obrońca ortodoksyjnej nauki o Trójcy Świętej, Chrystusie i boskim macierzyństwie Marii. Autor wielu mów, listów, poematów dogmatycznych, moralnych i historycznych. (Wspomnienie 2 stycznia, na Wschodzie — 25 stycznia).Św. Grzegorz z Nyssy, młodszy brat św. Makryny oraz św. Bazylego Wielkiego. Żył w latach 335–395. Chrześc. filozof i teolog, kaznodzieja; ojciec Kościoła, jeden z 3 tzw. ojców kapadockich. Biskup Nyssy. Autor dzieł dogmatycznych, egzegetycznych i ascetycznych, jako kontynuator neoplatońskiej myśli filoz. wpłynął na rozwój teologii mistycznej.Św. Grzegorz I Wielki, papież, doktor Kościoła. Urodził się w Rzymie ok. 540 roku. Przez cesarza Justyna Młodszego został mianowany prefektem Rzymu, a następnie wybrano go papieżem. Broniąc prymatu papiestwa, przeciwstawiał się przyjęciu przez patriarchę Konstantynopola tytułu patriarchy ekumenicznego i wprowadził dla papieży tytuł servus servorum Dei („sługa sług Bożych”). Zreformował obrzędy liturgiczne (chorał gregoriański). Patron muzyków, nauczycieli i naukowców oraz szkół podstawowych. (Wspomnienie 3 września).Św. Grzegorz II, papież (660–731). Rzymianin z pochodzenia; bibliotekarz Sergiusza I, główny negocjator podczas wizyty papieża Konstantyna w Konstantynopolu (710–11). Przeciwstawił się ikonoklazmowi (obrazoburstwu), zarządzonemu przez cesarza Leona III Izauryjczyka i uznał takie poglądy za herezję. (Wspomnienie 11 lutego).Św. Grzegorz III (VIII w.), papież w latach 731–741. Pochodził z Syrii. Zwołał do Rzymu synod, na którym wyjaśniono naukę katolicką na temat czci świętych wizerunków i relikwii. Wysłał do Niemiec św. Willibalda, aby ten pomagał św. Bonifacemu, którego wyniósł do godności arcybiskupiej. (Wspomnienie 10 grudnia).Św. Grzegorz VII, papież. Żył w latach ok. 1015–85. Włoch, znany również jako brat Hildebrand. Walczył z błędami w karności kościelnej. Jako papież realizował program zmierzający do centralizacji Kościoła pod absolutną władzą papieża — przez wzmocnienie karności kośc. oraz emancypację Kościoła spod władzy świeckiej. Był centr. postacią opozycji antyniem. w Europie (m.in. Polska — odbudowa metropolii w Gnieźnie, niezależna hierarchia kośc., koronacja Bolesława II Śmiałego). (Wspomnienie 25 maja).Św. Grzegorz Palamas (1296–1359), teolog prawosławny. Rozpoczął życie monastyczne na górze Athos, w roku 1337 rozpoczął polemikę z Barlaamem z Kalabrii w obronie doktryny mistycznej zw. hezychazmem. W 1347 został biskupem Tessalonik. Głosił teol. poglądy o możliwości bezpośredniego kontaktu człowieka z Bogiem przez poznanie boskich energii. Jego doktryna mistyczna została 1351 r. uznana za oficjalną naukę prawosławia.
ZNANE POSTACIE:
Grzegorz z Sanoka, arcybiskup krakowski, poeta (ok. 1407–29 I 1477). Grzegorz XII, papież, 1572–85 (ur. 1502). Grzegorz z Żarnowca, postyllograf kalwiński (ok. 1528–1601). Grzegorz Paweł z Brzezin, arianin pol. (ok. 1525–1591). Gregorio Allegri, kompozytor wł. (1582–1652). Grzegorz z Sambora, poeta pol. (ok. 1523–26 II 1573). Grzegorz Gerwazy Gorczycki, ksiądz, muzyk i kompozytor (ok. 1666–30 IV 1734). Grzegorz Piramowicz, pol. pisarz i pedagog (25 XI 1735–14 XI 1801). Grzegorz XVI, właśc. Bartolomeo Alberto Cappellari, papież (1831–46) (8 IX 1765–1 VI 1846). Gregor Johann Mendel, czes. przyrodnik, ojciec współczesnej genetyki (22 VII 1822–6 I 1884). Jan Grzegorz Stanisławski, malarz pol. (24 VI 1860–6 I 1907). Grzegorz Glass, pol. satyryk, nowelista (5 V 1869–11 IV 1929). Grzegorz Fitelberg, dyrygent i kompozytor pol. (18 X 1879–10 VI 1953). Gregory Peck, aktor amer. (5 IV 1916–12 VI 2003). Grzegorz Łatuszyński, pol. pisarz i tłumacz (ur. 1933). Grzegorz Dubowski, pol. dziennikarz, scenarz. i reżyser (ur. 1934). Grzegorz Lachman, pol. reżyser film. (ur. 1935). Grzegorz Królikiewicz, pol. reżyser filmowy (ur. 5 VI 1939). Grzegorz Kowalski, pol. rzeźbiarz (ur. 10 I 1942). Grzegorz Sztabiński, malarz pol. (ur. 1946). Grzegorz Szumowski, grafik pol. (ur. 1946). Greg Lake, bryt. muzyk rockowy (ur. 1948). Grzegorz Kędzierski, pol. operator filmowy (ur. 1949). Grzegorz Bartosz, biofizyk pol. (ur. 1950). Grzegorz Lato, piłkarz pol. (ur. 8 IV 1950). Grzegorz Musiał, pisarz pol. (ur. 1952). Grzegorz Bialik, malarz pol. (ur. 1957). Grzegorz Hołówko, pol. aktor i śpiewak (ur. 1960). Grzegorz Kwinta, pol. reżyser i operator filmowy (ur. 1960).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Grzegorz Dyndała, komedia Moliera. Grzegorz z dramatu Kordian J. Słowackiego (1834). Grigorij Melechow z powieści Cichy Don M. Szołochowa (1928–40). Spór o sierżanta Griszę, powieść A. Zweiga. Grigorij Pieczorin z powieści Bohater naszych czasów M. Lermontowa (1840). Gregor Samsa z noweli Przemiana F. Kafki (1916). Grigorij Saakaszwili z powieści Czterej pancerni i pies J. Przymanowskiego.
NA EKRANIE:
Ekranizacja pow. Cichy Don Szołochowa w reż. S. Gerasimowa (1958), rolę Grigorija Melechowa grał Piotr Glebow. Film wg powieści Bohater naszych czasów M. Lermontowa w reż. St. Rostockiego (1966), rolę Grigorija odtwarzał Władimir Iwaszow.
PRZYSLOWIA:
I na lądzie i na morzu, wszędzie bieda mój Grzegorzu.Nie nadstawiaj się Grzesiu!Jeszcze Grześ gdzieś, a już mu kaszę studzą.Na świętego Grzegorza szuka kawka łoża.Po świętym Grzegorzu nie paś bydła na zbożu.Co wie Grześ, to i cała wieś.Na świętego Grzegorza idą rzeki do morza.Święty Grzegorz wielki spławnik,nad wszystkiemi rzeki ławnik,grzeje więcej, lody płaczą,rzeki warczą, brzegi znaczą.
Groch święty Grzegorz zasiewa,soczewicę Jakub miewa.
W POEZJI:
Każ przynieść wina, mój Grzegorzu miły,Bodaj się troski nigdy nam nie śniły.Niech i Hanulka zasiądzie tu z nami,Kurdesz nad kurdeszami. Franciszek Bohomolec (1720–84), „Kurdesz”Idzie GrześPrzez wieś,Worek piasku niesie.A przez dziurkęPiasek ciurkiemSypie się za Grzesiem(...)Julian Tuwim, „Idzie Grześ”
AFORYZM:
Tak jak wielkie jest morze, tak i brzydcy są Grzegorze.
GRZEGORZ
Wielka księga imion