Pochodzenia greckiego, od słowa katharos (czysty, bez skazy). Oznacza: czysta, dziewicza. Imię znane w Polsce już w średniowieczu w formach Kachna, Kata, Katarzena, Katarzyna, Katerzena, Katerzyna, Katuszka. Ostatnio znów bardzo popularne. ZDROBNIENIA: Kacha, Kachna, Kasia, Kasieńka, Kasiunia, Kaśka. INNE FORMY: Karyna, Katarina, Katerina, Kateryna, Katja. OBCE FORMY: Catherine, Catharine, Katharine, Katherine, Kathleen (ang.), Caterina, Kathrin, Katharina, Katharine, Kathrein (niem.), Catherine (fr.), Catalina (hiszp.), Caterina, Rina, Catalina (wł.) Ekaterina, Katerina (ros.), Katarina, Kata, Katica (połud.-słow), Kotryna, Katryna, Katryn, Katr (litew.), Katalin, Kata, Kató (węg.).
NAZWISKA:
Jekaterynczuk, Jekteryńczuk, Kachane, Kachelski, Kachlak, Kachnia, Kachniacz, Kachniak, Kachniarz, Kachnicz, Kachniewski, Kachnikiewicz, Kachniowski, Kachnowicz, Kachnowski, Kachny, Katarkiewicz, Kataryna, Kataryniak, Katarynowicz, Kataryń, Kataryńczyk, Kataryński, Katarzynczuk, Katarzyniak, Katarzyński, Katranowicz, Katryn, Katryniak, Katrynicz, Katrynka, Katryńczak, Katrzyński.
PATRONKA:
Św. Katarzyna z Aleksandrii, arystokratka egipska prześladowana za wiarę. Ponieważ zachowała nieugiętą postawę, została ścięta w 307 roku. Zgodnie z późniejszą legendą jej ciało miało zostać cudownie przeniesione na górę Synaj (Góra Mojżesza), gdzie znajduje się klasztor i sanktuarium świętej. Patronka Cypru, Sorbony, literatów, adwokatów, szwaczek, modystek, prządek, zecerów i kolejarzy. (Wspomnienie 25 listopada).Święta Katarzyna ze Sieny, właśc. Caterina Benincasa, mistyczka i stygmatyczka, tercjarka dominikańska. Doktor Kościoła. Jej życie (1347–80) przypada na lata niewoli awiniońskiej. Przyczyniła się do powrotu papieży z Awinionu do Rzymu. Autorka listów (ok. 380) i dialogów (wydanych w Polsce w tłum. L. Staffa jako Księga miłosierdzia Bożego 1948). W uznaniu licznych zasług, Pius IX ogłosił ją drugą (po św. Piotrze) patronką Rzymu, a Pius XII — patronką Italii. (Wspomnienie 29 kwietnia).Św. Katarzyna Szwedzka, właśc. Katarzyna Ulfsdotter, córka św. Brygidy. Założycielka zakonu brygidek. Odbyła pielgrzymkę do Ziemi Świętej. W roku 1344 przejeżdżała przez Polskę. Patronka tych, którzy nie cieszą się powodzeniem. (Wspomnienie 24 marca).Św. Katarzyna Bolońska, właśc. Katarzyna Vigri, klaryska rzymska (1413–63). Poświęciła się surowej pokucie. Nienaruszone ciało świętej w pozycji siedzącej znajduje się w zakrystii kościoła przy bolońskim klasztorze Bożego Ciała. (Wspomnienie 9 marca).Św. Katarzyna z Palenzy, założycielka zakonu augustianek (ok. 1430–78). Była przełożoną wspólnoty w klasztorze na górze Varese. (Wspomnienie 6 kwietnia).Św. Katarzyna Genueńska, właśc. Katarzyna Fieschi, wizjonerka i opiekunka chorych. Żyła w latach 1447–1510. Przez 23 lata jedynym jej pokarmem była Komunia Święta. Legenda podaje, że postać świętej jaśniała mistycznym blaskiem. Jest patronką Genui oraz chorych i szpitali. (Wspomnienie 15 września).Św. Katarzyna Thomas, zakonnica z Majorki (1533–74). Ostatnie lata życia spędziła w niemal nieustannej ekstazie. (Wspomnienie 1 kwietnia).Św. Katarzyna Aleksandra Ricci, dominikanka wł. Była znana z powodu doświadczenia tzw. ekstazy męki, trwającej od południa w czwartek do popołudnia w piątek. Zmarła w 1589 roku. (Wspomnienie 13 lutego).Św. Katarzyna Labour, żyła w latach 1806–76. W jednym z objawień otrzymała polecenie wybicia medalików według określonego wzoru. W roku 1894 papież Leon XIII zezwolił na obchodzenie święta Objawienia Cudownego Medalika. (Wspomnienie 30 grudnia).
ZNANE POSTACIE:
Katarzyna Jagiellonka, córka Zygmunta I Starego i Bony, matka Zygmunta III Wazy (1 XI 1526–16 IX 1583). Katarzyna Austriaczka, królowa pol. (15 IX 1533–28 II 1572). Catherine de Vivonne de Rambouillet, prowadziła słynny salon w Paryżu (1588–27 XII 1665). Katarzyna Leszczyńska, królowa pol. (1680–19 III 1747). Katarzyna II Zofia Augusta Anhalt-Zerbst, rosyjska cesarzowa (2 V 1729–17 XI 1796). Catherine Hübscher Lefebre, księżna gdańska (ur. 1753). Kate Chopin, pisarka amer. (8 II 1851–22 VIII 1904). Käthe Kollwitz, malarka niem. (8 VII 1867–22 IV 1945). Katherine Cornell, aktorka amer. (16 II 1893–9 VI 1974). Katarzyna Kobro, pol. malarka pochodz. ros. (26 I 1898–21 II 1951). Katharine Susannah Prichard, pisarka austral. (4 XII 1883–2 X 1969). Katherine Hepburn, amer. aktorka filmowa (12 V 1907–29 VI 2003). Catherine Deneuve, właśc. Catherine Dorlac, aktorka fr. (ur. 22 X 1943). Katarzyna Sobczyk, piosenkarka pol. (ur. 1945). Katarzyna Gaertner, kompozytorka pol. (ur. 22 II 1942). Katarzyna Figura, aktorka pol. (ur. 1962). Katarina Witt, niem. łyżwiarka figurowa (ur. 1965). Kate Winslet, aktorka ang. (ur. 1976). Catherine Bell, aktorka film.
BOHATEROWIE SZTUKI:
Kasia z Heilbronnu, dramat H. Kleista. Katarzyna z komedii Poskromienie złośnicy W. Shakespeare’a (1593). Katia Odincowa z powieści I. Turgieniewa Ojcowie i dzieci (1862). Katarzyna Iwanowna z powieści Bracia Karamazow F. Dostojewskiego (1881). Katarzyna Maheu z powieści Germinal E. Zoli (1885). Katarzyna Masłowa z powieści L. Tołstoja Woskriesienije (1899). Cathy Ames z pow. Na wschód od Edenu J. Steinbecka (1952). Katarzyna Olejarek z powieści G. Zapolskiej Kaśka Kariatyda (1887). Catherine Hübscher z komedii V. Sardou i E. Moreau Madame Sans-Gne (1893). Utracona cześć Katarzyny Blum, powieść H. Bölla. Katarzyna Earnshaw z powieści Wichrowe wzgórza E. Bront (1847). Katherine Barkley z powieści E. Hemingwaya Pożegnanie z bronią (1929). Katarzyna ze sztuki Matka Courage i jej dzieci B. Brechta (1939). Katarzyna Moroszkinowa z powieści Płomienie S. Brzozowskiego (1908). Katarzyna Woynowicz z powieści W. Odojewskiego Zasypie wszystko, zawieje...
NA EKRANIE:
Ekranizacje pow. Wichrowe wzgórza E. Bront: rolę Katarzyny w reż. W. Wylera (1939) odtwarzała Merle Oberon, w reż. R. Fuesta (1970) — Anna Calder-Marshall, a w reż. P. Kosminskyego (1992) — Juliette Binoche. Ekranizacja komedii Poskromienie złośnicy W. Shakespeare’a w reż. F. Zeffirelliego (1966). Ekranizacje pow. Germinal E. Zoli: w roli Katarzyny w reż. Y. Allegreta (1963) wystąpiła Berthe Grandval, a w reż. C. Berriego (1993) — Judith Henry Ekranizacje pow. Bracia Karamazow F. Dostojewskiego: w reż. R. Brooksa (1958) i I. Pyriewa (1968). Ekranizacja pow. Woskriesienije L. Tołstoja w reż. M. Szwejcera (1960-61), rolę Katarzyny (Katii) grała Tamara Siemina. Ekranizacje komedii Madame Sans-Gne: w reż. A. Calmettesa (1911), L. Perreta (1925), R. Richeb’a (1941) i Christiana-Jaque’a (1961).Film Matka Courage wg sztuki B. Brechta w reż. P. Palitzscha i M. Weckwertha (1961). Ekranizacje pow. Pożegnanie z bronią E. Hemingwaya: w reż. F. Borzage’a (1933), rolę Katherine odtwarzała Helen Hayes, w reż. Ch. Vidora (1957) – Jennifer Jones.
AFORYZM:
Katarzyną trudno jest być, że tak powiem,Szekspir imię to obciążył bowiemJak ołowiem.Że nieznośna,Że złośliwa,Że pyskata —I co gorsze, przełożono to na wszystkie mowyświata.Teraz wszystkie Katarzyny w czoła pociePragną dowieść, że odwrotne jest w istocie.(...)Ludwik Jerzy KernWielu hołduje zasadzie,Że Katarzynka najlepsza w czekoladzie,A według mego zdaniaNajlepsza żywa i to bez opakowania.Wiesław Błach
W POEZJI:
Kasia zda się piękniejszą nad Anusią zasię;Tamta nad tę, a ta nad tamtą wdzięczniejsza.W rozmowie ja nie wiem, która przyjemniejsza,To jedno wiem, że obie bez miary miłuję.Jak to może być — nie wiem, ale miłość czuję.Mikołaj Sęp-SzarzyńskiPewien TatarMiał katarA KatarzynaŻona Tatarzyna,Miała z nim małego syna.Tatar-tataObowiązki spełniał kata.Bał się kat zakatarzonyKatarzyny — kata żony.Mikołaj Sęp-SzarzyńskiJanusz Minkiewicz, „Satyra na stosunki panujące wśród katów narodowości tatarskiej”Patrz, Kasiu, jak to, gdy ciepła panują,Jedwabną przędzę robaczkowie snują.Jak żyją liściem, jak gęste osnowyPuszczając domek gotują grobowy.To ja właśnie robię bez przestaniaI kręcę głową do mroku z zarania...Jan Andrzej Morsztyn, „Bobyks”Powołana do wielkich rzeczy: do świętości, do ksiąg uczonych, do rozmyślań w głębokości chramu,szukała długo i zdaje się jej, że klucz ma w rękudo skarbów Sezamu.Posiadła li ten klucz: władzę — sama, czy szatanpodstępnie go wyrzucił z piekła na jej zgubę?!Kazimiera Iłłakowiczówna, „Katarzyna”K — jak: kocham cię,A — aniele mój,S — jak: sny ci moje wszystkie dam,I — Ideale mój,U — usta po to masz,żebym, aż mi zabraknie tchu,ciągle je całować mógł.Wacław Bojarski, „Piosenka o Kasi”Kasiu, Kasineczko!Jak jest Bóg na niebie,Nie miałem ci ja spokoju,Kiedy pierwszy raz przy gnojuZobaczyłem ciebie.Jan Kasprowicz, „Wożą gnój...”Z Dobrzyńskiej ziemi ród swój starożytny wiedli.A choć od lat czterystu na Litwie osiedli,Zachowali mazurską mowę i zwyczaje.Jeśli który z nich dziecku imię na chrzcie daje,Zawsze zwykł za patrona brać Koronijasza:Świętego Bartłomieja albo Matyjasza.Tak syn Macieja zawżdy zwał się Bartłomiejem,A znowu Bartłomieja syn zwał się Maciejem;Kobiety wszystkie chrzono Kachny lub Maryny.By rozeznać się wpośród takiej mieszaniny,Brali różne przydomki od jakiej zaletyLub wady, tak mężczyźni jako i kobiety.Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz”, Księga VI
PRZYSLOWIA:
O świętej Katarzynie pomyśl o pierzynie.Od świętej Katarzyny nie prześladuj już zwierzyny.Jak się Katarzyna głosi, tak się Nowy Rok nosi.Katarzyny dzień jaki, cały grudzień będzie taki.(związane ze świętem 25 listopada)
- Katarzyna, tej Katarzynie, tę Katarzynę,...
- KATARZYNA, Greckie słowo, od którego...
- KATARZYNA I, właśc. Marta Skowrońska...