Pochodzenia greckiego, od słowa petros (skała). Oznacza: niezłomny jak skała. W Polsce popularne od średniowiecza, również w formach Pecho, Peszko, Piech, Piechno, Piecho, Pieszko, Pieś, Pieter, Pietr, Pietrasz, Pietraszek, Pietrek, Pietrko, Pietruszka, Pietruś, Pietrzyk, Pietyr, Pioter, Piotrach, Piotrasz, Piotraszek, Piotrek, Piotrko, Piotrosz, Piotrul, Piotruszka, Piotyr, Skałosz. ZDROBNIENIA: Piotrek, Piotruś. INNE FORMY: Petroniusz. OBCE FORMY: Petrus (łac.), Peter (ang.), Peter, Petrus (niem.), Pierre (fr.), Pedro, Perez (hiszp.), Pietro, Piero, Pier, Pierino (wł.), Pjotr (ros.), Petr (czes., słowac.), Petar, Peter, Petre, Petronije, Pera, Pero (połud.-słow.). Forma żeńska: Petra, Petronela, Petronia.
NAZWISKA:
Pecho, Pechol, Peszek, Peszewski, Peszko, Peszkowski, Pesyński, Petrażycki, Petri, Petrow, Petruczenko, Petrulewicz, Petrus, Petrusewicz, Petrusiewicz, Petryk, Petrykiewicz, Petrykowski, Petryna, Petrynowski, Peter, Petter, Piech, Piecha, Piechal, Piechowski, Piechowicz, Piechno, Piechnowski, Pietrachowicz, Pietracki, Pietrak, Pietras, Pietrasiak, Pietrasiewicz, Pietrasik, Pietrasiński, Pietrasz, Pietraszek, Pietraszewski, Pietraszewicz, Pietraszkiewicz, Pietrkiewicz, Pietraszko, Pietraś, Pietrow, Pietrowicz, Pietrowski, Pietruch, Pietrucha, Pietrucki, Pietrus, Pietrusiak, Pietrusiewicz, Pietrusiński, Pietruski, Pietruszek, Pietruszewski, Pietruszko, Pietruszyński, Petrzak, Pietrzycki, Pietrzyk, Pietrzykowski, Pietrzyński, Piotrasz, Piotraszewski, Piotrkowiak, Piotrkowicz, Piotrkowski, Piotrowicz, Piotrowski, Piotruch.
PATRON:
Św. Piotr, książę apostołów. Znany pierwotnie jako Szymon, został nazwany przez Chrystusa po aramejsku Kefasem (grecki Petros), czyli opoką, na której zostanie zbudowany Kościół. Zginął na krzyżu w czasach prześladowań Nerona około 66 lub 67 roku. Nad grobem św. Piotra w IV wieku została zbudowana świątynia chrześcijańska. Obecnie w tym miejscu stoi Bazylika św. Piotra. Patron blacharzy. (Wspomnienie 29 czerwca).Św. Piotr Chryzolog, doktor Kościoła (380). Żył w latach 380–450. W roku 426 został metropolita Rawenny. (Wspomnienie 30 lipca).Św. Piotr Damiani, doktor Kościoła, żył w latach 1007–72. Benedyktyn, biskup, dążył do poprawy i reform w Kościele swojej epoki. Pisał śmiałe dzieła na ten temat. Po objęciu funkcji kardynała odgrywał znaczącą rolę jako legat papieski. (Wspomnienie 21 lutego).Św. Piotr z Alcantry, spowiednik króla Hiszpanii. Żył w latach 1499–1562. Patron Brazylii. (Wspomnienie 25 października).Św. Piotr Kanizjusz (Kanijs), właśc. Pieter de Hondt, doktor Kościoła. Żył w latach 1521–97). Holender z pochodzenia, ukończył teologię w Kolonii, a trzy lata później wstąpił do jezuitów. Pozostawił po sobie wybitne dzieła teologiczno-apologetyczne, m.in. Katechizmy, mały, średni i wielki. (Wspomnienie 21 grudnia).Św. Piotr Klawer, Hiszpan, kapłan z zakonu jezuitów. Żył w latach 1580–1654. Patron misji afrykańskich. (Wspomnienie 9 września).Św. Piotr Alojzy Maria Chanel, kapłan i męczennik. Żył w latach 1803–41. Był misjonarzem francuskim. Zamordowany przez tubylców na wyspie Futuma (Oceania). (Wspomnienie 28 kwietnia).
ZNANE POSTACIE:
Pierre Ablard, fr. filozof i teolog (1079–21 IV 1142). Pedro Alvares Cabral, podróżnik port. (ok. 1460–1520 lub 1526). Pedro de Alvarado, konkwistador hiszp. i władca Gwatemali (ok. 1485–29 VI 1541). Pietro Arentino, pisarz wł. (ur. 1492). Piotr z Goniądza, jeden z ideologów Braci Polskich (ok. 1525– XI 1573). Piotr Skarga, właśc. Piotr Powęski, pol. pisarz i kaznodzieja, jezuita (II 1536–27 IX 1612). Piotr Gamrat, prymas pol., 1540–45 (1487–27 VIII 1545). Piotr Kochanowski, bratanek Jana, poeta pol. (1566–2 VIII 1629). Piotr Zbylitowski, poeta pol. (1569–1649). Peter Paul Rubens, flam. malarz (28 VI 1577–30 V 1640). Św. Piotr Klawer, kapłan (ur. 1580). Pedro Calderón de la Barca, poeta hiszp. (17 I 1600–25 V 1681). Pierre Corneille, fr. dramaturg (6 VI 1606–1 X 1684). Piotr I, ros. car (30 V 1672–28 I 1725). Pierre Carlet de Chamblain de Marivaux, pisarz fr. (4 II 1688–12 II 1763). Pierre Augustin Caron de Beaumarchais, fr. komediopisarz (24 I 1732–18 V 1799). Chrystian Piotr Aigner, pol. architekt (? VI 1756–9 II 1841). Pierre Jean David D’Angers, fr. rzeźbiarz (12 III 1788–6 I 1856). Piotr Szembek, generał pol. (24 XII 1788–21 III 1866). Petro Hułak-Artemowski, ukr. pisarz (27 I 1790–13 X 1865). Piotr Michałowski, malarz pol. (2 VII 1800–9 VI 1855). Pierre Joseph Proudhon, myśliciel fr. (15 I 1809–19 I 1865). Petar II Petrović Njegoš, czarnog. władca, filozof i poeta (1 XI 1813–31 X 1851). Pierre Etienne Theodore Rousseau, malarz fr. (15 IV 1812–22 XII 1867). Pierre Athanase Larousse, fr. leksykograf i wydawca (23 X 1817–3 I 1875). Pietro Angelo Secchi, wł. astronom i astrofizyk (29 VI 1818–26 II 1879). Pedro Antonio de Alarcón y Ariza, hiszp. dziennikarz i pisarz (10 III 1833–10 VII 1891). Piotr Czajkowski, ros. kompozytor (7 V 1840–6 XI 1893). Piotr Chmielowski, pol. historyk literatury (9 II 1848–22 IV 1904). Piotr Maszyński, kompozytor pol. (3 VII 1855–1 VIII 1934). Piotr Borowy „Pieter”, pisarz ludowy pol. (28 V 1858–18 I 1932). Pierre Curie, fr. fizyk, laureat Nagrody Nobla (razem z żoną Marią Skłodowską-Curie oraz A.H. Becquerelem) (15 V 1859–19 IV 1906). Pierre de Coubertin, fr. historyk i pedagog, inicjator pierwszych nowożytnych igrzysk olimpijskich (1 I 1863–2 IX 1937). Pierre Bonnard, malarz fr. (3 X 1867–23 I 1947). Piotr Choynowski, pisarz pol. (27 VIII 1885–26 XI 1935). Jan Piotr Hryńkowski, malarz pol. (ur. 1891). Pierre Blanchar, aktor fr. (ur. 1892). Piotr Kapica, ros. fizyk, laureat Nagrody Nobla 1978 (8 VII 1894–8 IV 1984). Peter Finch, właśc. William Mitchel, ang. aktor filmowy (28 IX 1916–14 I 1977). Pete(r) Seeger, amer. piosenkarz (ur. 3 V 1919). Peter Ustinov, ang. aktor, reżyser i pisarz (ur. 1921). Pierre Cardin, fr. projektant mody (ur. 2 VII 1922). Pier Paolo Pasolini, wł. reżyser filmowy (5 III 1922–2 XI 1975). Petar II Karadžordjević, ostatni król Jugosławii (ur. 1923). Pierre Boulez, kompozytor fr. (ur. 25 III 1925). Peter Brook, ang. reżyser teatralny (ur. 21 III 1925). Peter Sellers, ang. aktor filmowy (1925–1980). Peter Shaffer, dramatopisarz ang. (ur. 15 V 1926). Peter Yates, aktor ang. (ur. 1929). Piotr Skrzynecki, gł. animator krakow. kabaretu „Piwnica Pod Baranami” (1930–1997). Peter O’Toole, aktor amer. pochodz. irl. (ur. 2 VIII 1932). Piotr Kuncewicz, pisarz pol. (ur. 1936). Peter Fonda, amer. aktor filmowy (ur. 1939). Peter Bogdanovich, amer. reżyser, producent i pisarz (ur. 30 VI 1939). Piotr Figiel, kompozytor pol. (ur. 1940). Piotr Bogusławski, malarz pol. (ur. 1941). Peter Greenaway, ang. malarz i reżyser film. (ur. 1942). Piotr Büchner, przedsiębiorca pol. (ur. 1943). Piotra Szalsza, pol. pisarz, reżyser, muzyk (ur. 1944). Piotr Garlicki, aktor pol. (ur. 1945). Piotr Fronczewski, aktor pol. (ur. 8 VI 1946). Piotr Paleczny, pol. pianista (ur. 10 V 1946). Piotr Andrejew, pol. reżyser i scenarzysta filmowy (ur. 1947). Piotr Kozak, rzeźbiarz pol. (ur. 1948). Piotr Nowina-Konopka, pol. polityk (ur. 1949). Peter Gabriel, bryt. muzyk rockowy (ur. 1950). Piotr Szulkin, pol. reżyser, artysta plastyk (ur. 1950). Pedro Almodóvar Caballero, hiszp. reżyser filmowy (ur. 24 IX 1949). Piotr Gadzinowski, pol. dziennikarz i polityk (ur. 1957). Piotr Baron, pol. muzyk jazzowy (ur. 1961). Piotr Bies, pol. artysta plastyk (ur. 1961). Piotr Gabryel, dziennikarz pol. (ur. 1961).
BOHATEROWIE SZTUKI:
Petruchio z komedii Poskromienie złośnicy W. Shakespeare’a (1593). Pedro Crespo z dramatu P. Calderóna de la Barca Alkad z Zalamei. Piotr Schlemihl z opowiadania A. Chamiso Przedziwna historia. (1814). Apostoł Piotr z powieści H. Sienkiewicza Quo vadis (1896). Piotr Kien z powieści Auto da f E. Canettiego (1935). Piotr Wierchowieński z powieści Biesy F. Dostojewskiego (1873). Petroniusz z powieści Quo vadis H. Sienkiewicza (1896). Ksiądz Piotr z cz. III Dziadów A. Mickiewicza (1832). Piotr Skrobek z opowieści dla dzieci M. Konopnickiej O krasnoludkach i sierotce Marysi (1896). Pierre Bezuchow z powieści Wojna i pokój L. Tołstoja (1868-69). Piotr Andrejewicz Griniow z powieści A. Puszkina Córka kapitana (1836). Piotr z powieści E. Orzeszkowej Dziurdziowie (1888). Peter Camenzind, opowiadanie H. Hessego. Piotr Strumieński z powieści K. Irzykowskiego Pałuba (1903). Piotr Olbromski z Popiołów S. Żeromskiego. Piotr Cedzyna z powieści Doktor Piotr S. Żeromskiego. Peter Schlemihl z opowiadania Człowiek, który sprzedał swój cień A. Chamisso. Przygody Piotrusia Pana, sztuka dla dzieci J. Barrie’ego (1906). Pieter Peeperkorn z powieści T. Manna Czarodziejska góra (1924). Piotr Cabot ze sztuki E. O’Neilla Pożądanie w cieniu wiązów. Piotruś Piekielny z groteskowych miniatur K.I. Gałczyńskiego, drukow. pod tyt. Teatrzyk Zielona Gęś. Petro Melechow z powieści Cichy Don M. Szołochowa (1928–40). Peter Wimsey z powieści kryminalnych D.L. Sayers. Piotr Czerestwieński z powieści W. Odojewskiego Zasypie wszystko, zawieje... Piotr ze sztuki S. Mrożka Męczeństwo Piotra Ohey’a.
NA EKRANIE:
Film wg komedii Poskromienie złośnicy W. Shakespeare’a w reż. F. Zeffirelliego (1966), w roli Petroniusza wystąpił Richard Burton. Ekranizacje powieści Wojna i pokój L. Tołstoja: rolę Pierre’a Bezuchowa w reż. K. Vidora (1956) odtwarzał Henry Fonda, a w reż. S. Bondarczuka (1965–67) sam reżyser. Film wg Dziadów A. Mickiewicza w reż. T. Konwickiego (1989), rolę księdza Piotra grał Janusz Michałowski. Ekranizacje pow. Quo vadis H. Sienkiewicza: rolę Petroniusza w reż. M. LeRoya (1951) grał Leo Geen, w wersji TV w reż. F. Rossiego (1984) — Frederic Forrest, a w filmie Quo vadis J. Kawalerowicza (2001) — Bogusław Linda. Film wg pow. A. Puszkina Córka kapitana w reż. W. Kapłunowskiego (1958), rolę Piotra Griniowa grał Oleg Striżenow. Ekranizacja Pałuby K. Irzykowskiego w reż. M. Nowickiego (Widziadło, 1984). Ekranizacja pow. Czarodziejska góra T. Manna w reż. H.W. Geissendoerfera (1981). Ekranizacja pow. Cichy Don M. Szołochowa w reż. S. Gerasimowa (1958). Film wg sztuki E. O’Neilla Pożądanie w cieniu wiązów w reż. D. Manna (1958), postać Piotra Cabota odtwarzał Parnelle Roberts. Film Hook wg utworów J. Barrie’ego o przygodach Piotrusia Pana w reż. S. Spielberga (1991), rolę Piotrusia grał Robin Williams. Film animowany Walta Disneya Piotruś Pan (1953).
PRZYSLOWIA:
Piotr wie, co mówi, Paweł zaś mówi, co wie.Chodzi z kluczami jak święty Piotr.Napędzić komu Pietrka.Gdy święty Piotr z Pawłem płaczą,ludzie przez tydzień słońca nie zobaczą.
Po świętym Pawle i Pietrzemuchy tłuste jak wieprze.(związane ze świętem 29 czerwca)Dawnej Piotr był Piotrem, a łotr łotrem.Kto z kim, a Piotr z Kubą.Nie pieprz, Pietrze, wieprza pieprzem,bo przepieprzysz, Pietrze, wieprza pieprzem.
Na święty Piotra Nolaski nie bierz w drogęz wódką flaszki.
W POEZJI:
Prosty, wyraźny, kochany, trochę śmieszny, w sam raz tyle,by być bardziej miłym;chudy — wpada łatwo w melancholię; lepiej dlań byćcokolwiek otyłym.Choć podobny do świętego Piotra, dusza na wskrośodważna i szczera,nigdy, nawet w godzinę słabości, swych przyjaciół Piotrsię nie zapiera. Kazimiera Iłłakowiczówna, „Piotr”
PIOTR
Wielka księga imion