gruczoły produkujące toksyczne wydzieliny. Mają znaczenie obronne lub związane ze zdobywaniem pokarmu. U roślin wykształcone w postaci włosków gruczołowych, których komórka szczytowa uformowana jest w postaci główki i stanowi komórkę gruczołową. Włoski gruczołowe występują m.in. w skórce u pierwiosnka (Primula). U zwierząt bezkręgowych g.j. połączone są z rozmaitymi narządami (np. narządami płciowymi u błonkówek, szczękoczułkami u pająków, kolcami jadowymi u skorpionów, pedicellariami u jeżowców), za których pośrednictwem jad wprowadzany jest do ciała ofiary. U niektórych kręgowców obecne w postaci gruczołów skórnych (np. u ryb, płazów) lub połączone z zębami jadowymi (u węży). Wydzielina g.j. po przeniknięciu do organizmu ofiary wyzwala reakcję antygenową połączoną z powstawaniem przeciwciał, które w połączeniu z antygenem wyzwalają reakcję aglutynacji lub precypitacji.
- JADOWE GRUCZOŁY, niektórych zwierząt...
- gruczoły ślinowe, (ślinianki)
- SALAMANDRY, ( Salamandridae )