(gonady żeńskie)
żeńskie gruczoły rozrodcze występujące w formie parzystej lub nieparzystej u zwierząt tkankowych i produkujące komórki jajowe. U polipów stułbiopławów (Hydrozoa) j. pojawiają się okresowo jako uwypuklenia ektodermy, w trakcie rozrodu płciowego. U meduz gonady żeńskie, w postaci zgrupowań komórek płciowych pochodzenia ektodermalnego (stułbiopławy) lub endodermalnego (krążkopławy), zlokalizowane są najczęściej pod kanałami promienistymi (stułbiopławy) lub na kanałach promienistych (krążkopławy) układu pokarmowo-naczyniowego, odpowiednio między ektodermą i mezogleą lub między endodermą i mezogleą. U koralowców (Anthozoa) gonady żeńskie są pochodzenia endodermalnego i tworzą się w przegrodach, między endodermą i mezogleą. U przedstawicieli pozostałych grup zwierzęcych, począwszy od płazińców (Plathelminthes), j. są pochodzenia mezodermalnego. W zależności od sposobu dostarczania składników odżywczych rozwijającym się oocytom wyróżnia się kilka typów j. J. typu alimentarnego zawierają, oprócz oocytów, komórki odżywcze, zw. trofocytami, zaopatrujące jaja w składniki niezbędne do budowy żółtka. J. takie występują np. u płazińców, owadów i niektórych innych stawonogów (j. meroistyczny) oraz u ślimaków. J. typu solitarnego, nie zawierające trofocytów, charakterystyczne są dla stułbiopławów, koralowców i niektórych stawonogów (j. panoistyczny). W takich j. substancje odżywcze dostarczane są bezpośrednio ze ściany j. U kręgowców j. spełniają dodatkowo rolę gruczołów odpowiedzialnych za produkcję żeńskich hormonów płciowych - estrogenów ( hormony zwierzęce). U ssaków zewnętrzną warstwę j. stanowi warstwa miąższowa (korowa), która przykrywa położoną wewnątrz warstwę rdzenną. W warstwie miąższowej znajdują się młodociane komórki jajowe w postaci oocytów ( oogeneza). Oocyt otoczony warstwą komórek nabłonkowych określany jest mianem pęcherzyka folikularnego (jajnikowego) pierwotnego. Pęcherzyk pierwotny, po przejściu przez stadium pęcherzyka folikularnego (jajnikowego) wtórnego, osiąga kształt i wielkość dojrzałego pęcherzyka jajnikowego, zw. pęcherzykiem Graafa. Przekształcenia pęcherzyka pierwotnego w pęcherzyk Graafa zachodzą po osiągnięciu dojrzałości płciowej. Proces pękania pęcherzyka Graafa odbywa się u zwierząt w czasie rui. Pęknięty pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte.