(łac. liberalis - dotyczący wolności, od liber - wolny)
1) postawa społ.-polit., którą cechuje otwartość na zmiany, tolerancja, wyrozumiałość dla poglądów, czynów i postaw innych ludzi, skłonność do kompromisu; 2) ruch społ.- polit. nawiązujący do indywidualizmu i racjonalizmu - podstawowych zasad ideologii l.; 3) powstała na przeł. XVII i XVIII w. ideologia społ.-polit.,
u podstaw której leżą: indywidualizm, nadrzędność jednostki nad społ., wolność człowieka, prawo do zdobywania własności, swoboda działalności gosp., ograniczenie roli państwa, prawa natury jako normy regulujące życie wszystkich ludzi, podział władz ze ścisłym wyodrębnieniem jej kompetencji, tj. stosowanie praw, rządzenie i wykonywanie sprawiedliwości. Termin l. prawdopodobnie użył po raz pierwszy Napoleon Bonaparte w swojej odezwie wydanej po zamachu 18 Brumaire'a w 1799. Narodziny l. związane są
z walką mieszczaństwa z absolu-
tyzmem, kształtowaniem się kapita-
lizmu, umacnianiem idei suwerenności państwa, rozwojem oświeceniowego racjonalizmu. Za prekursorski, w dziedzinie formowania koncepcji l., uważa się dorobek intelektualny H. Grotiusa (1583-1645), J. Hobbesa (1588-1679) oraz B. Spinozy (1632-77). Szczególne znaczenie dla rozwoju społ.- polit. myśli liberalnej przypisuje się ang. filozofowi J. Locke`owi (1632-1704),
a także dwóm Francuzom Monteskiuszowi (1688-1755) i J.J. Rousseau (1712-88). Za twórcę teorii ekon. l. uznawany jest A. Smith (1723-90). Okres największej świetności l. przypadł na XIX w. (tzw. l. triumfujący). Jego zasady wprowadzone zostały w Stanach Zjed. i w większości państw europejskich. Najwybitniejszymi przedstawicielami l. byli m.in.: w Anglii J.S. Mill (1806-73), we Francji A. de Tocqueville (1805-59) - zasłużeni zwł. dla rozwoju idei l. demokratycznego. Na przełomie XIX i XX w. narodził się tzw. l. socjalny, jako rezultat krytyki założeń klasycznego l. polit. i ekon. Głównym przedmiotem krytyki był leseferyzm, niedocenianie przez państwo problemów socjalnych i polit. oraz przywiązywanie zbyt dużej wagi do wolności ekon. jednostki. Idee l. socjalnego stały się podstawą polityki interwencjonizmu państwowego i teorii państwa opiekuńczego. Na ich podst. przeprowadzono w krajach Europy Zach.
i w USA reformy społ.-ekon. obejmujące głównie ustawodawstwo ubezpieczeniowe (wypadki przy pracy, chorobę, inwalidztwo itp.). Również polityka New Dealu (Nowego Ładu) realizowana od 1933 w USA przez prez. F.D. Roosevelta była praktycznym wyrazem tych reform, określanych jako koncepcja państwa dobrobytu. Po II wojnie światowej l. podzielił się na dwa nurty: liberalno-demokr., głoszący m.in. idee wolności i równouprawnienia wszystkich jednostek, demokr. systemu polit., konkurencyjności partii polit., upowszechnienia bezpłatnej, laickiej oświaty, rozdziału Kościoła od państwa (rzecznikami byli K. Popper i H. Kelsen) oraz l. konserwatywny lub neoliberalizm.
- liberalizm, ideologia i postawa światopoglądowa...
- LIBERALIZM, najogólniej: mająca...
- liberalizm ekonomiczny, (łac. libaralis -...