(North Atlantic Treaty Organization - NATO)
organizacja polit.-wojsk. utworzona 4 IV 1949 w Waszyngtonie przez USA, Kanadę, W. Brytanię, Francję, Danię, Holandię, Belgię, Luksemburg, Islandię, Norwegię, Portugalię
i Włochy. W 1952 przyjęto Grecję i Turcję, w 1955 RFN, w 1982 - Hiszpanię,
w 1999 Czechy, Polskę i Węgry. Powołanie Sojuszu Północnoatlantyckiego było wynikiem konfliktu Wschód-Zachód
i zimnej wojny. Służyło konsultacji polit. w sprawach bezpieczeństwa oraz stworzeniu sprawnej siły milit. gotowej do udzielenia pomocy swoim członkom w przypadku zagrożenia agresją lub ataku. Struktura instytucjonalna organizacji podzielona jest na pion polit. i wojskowy. Pierwszym zakresem spraw kieruje Rada Północnoatlantycka składająca się z ministrów, szefów państw, obraduje na tzw. szczytach NATO. Niższy szczebel tworzy Rada Stałych Przedstawicieli złożona z wiceministrów lub ambasadorów. Decyzje w kwestiach milit. podejmuje Komitet Planowania Obrony (min. obrony) oraz Grupy Planowania Nuklearnego (min. obrony i ambasadorowie). Istotny jest też Komitet Wojskowy (szefowie sztabów generalnych), którego wykonawczym organem jest Międzynarodowy Sztab Wojskowy i podporządkowane jemu dowództwa regionalne - dowództwo połączonych sił zbr. NATO w Europie oraz dowództwo połączonych sił zbrojnych na Atlantyku. Funkcje wykonawcze i nadzorujące spełnia Sekretariat Międzynarodowy z Sekretarzem Generalnym (obecnie jest to J. Solana), a parlamentarzyści zbierają się w ramach Zgromadzenia Północnoatlantyckiego. Siły zbrojne NATO dzielą się na 3 grupy: siły reagowania, główne siły obrony oraz siły wzmocnienia. Większość z nich w czasie pokoju pozostaje pod kontrolą państw członkowskich oprócz zintegrowanych sztabów dowództw, niektórych jednostek wczesnego ostrzegania, łączności, obrony powietrznej, sił morskich. Nad siłami zbrojnymi ścisłą kontrolę sprawuje władza polit. Sojuszu. Działania NATO obejmują również pozamilitarne dziedziny - współpracę gosp., nauk., kult. Po 1989 podjęto dyskusje nad reformą NATO i wyz-naczeniem jej innej roli. Forum współpracy z krajami Europy Środk.-Wsch. stała się od 1991 Północnoatlantycka Rada Współpracy, zainicjowano Partnerstwo dla pokoju, a od decyzji szczytu madryckiego w VII 1997 poszerzanie NATO o nowych członków (Czechy, Polska, Węgry). Z jednej strony ewolucja szła w kierunku umacniania wyłącznie obronnego charakteru Paktu, redukcji sił zbrojnych, współpracy z innymi instytucjami, jak KBWE/OBWE, Unia Zachodnioeuropejska, z drugiej natomiast pojawianie się ognisk zapalnych w wielu regionach świata sprawia, że pojawił się projekt uczynienia z NATO sił reagowania, gotowych do interwencji zbrojnej. Dyskusyjna pozostaje kwestia prawno-polit. umożliwienia takich akcji, dotychczasowym rozwiązaniem jest tu zalecenie peace making (czynienia pokoju) przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. Tego typu odpowiedzialność wiąże się też z kosztami i akceptacją społ. krajów członkowskich oraz innych krajów znaczących w świecie, w tym m.in. Rosji. Skale tych problemów uwidocznił konflikt w Kosowie. Nowa doktryna NATO przyjęta w IV 1999 w 50. rocznicę jego powstania zezwala na akcje aut of arca, ale głównie ogranicza je do Europy
i wskazuje na rolę ONZ i Rosji.
- Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego, (ang. North Atlantic...
- Pakt Północnoatlantycki, Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego.(...)
- PAKT PÓŁNOCNOATLANTYCKI, .