(ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO) – organizacja polityczno-wojskowa utworzona 4 kwietnia 1949 w Waszyngtonie przez Stany Zjednoczone, Kanadę, Wielką Brytanię, Francję, Danię, Holandię, Belgię, Luksemburg, Islandię, Norwegię, Portugalię i Włochy. W 1952 przyjęto Grecję i Turcję, w 1955 RFN, w 1982 – Hiszpanię, w 1999 – Czechy, Polskę i Węgry. Powołanie NATO – Sojuszu Północnoatlantyckiego było wynikiem konfliktu Wschód–Zachód i zimnej wojny. Służyło konsultacji politycznej w sprawach bezpieczeństwa oraz stworzeniu sprawnej siły militarnej gotowej do udzielenia pomocy swoim członkom w przypadku zagrożenia agresją lub ataku. Struktura instytucjonalna organizacji podzielona jest na pion polityczny i wojskowy. Pierwszym zakresem spraw kieruje Rada Północnoatlantycka składająca się z ministrów, szefów państw, obraduje na tzw. szczytach NATO. Niższy szczebel tworzy Rada Stałych Przedstawicieli złożona z wiceministrów lub ambasadorów. Decyzje w kwestiach militarnych podejmuje Komitet Planowania Obrony (ministrowie obrony) oraz Grupy Planowania Nuklearnego (ministrowie obrony i ambasadorowie). Istotny jest też Komitet Wojskowy (szefowie sztabów generalnych), którego wykonawczym organem jest Międzynarodowy Sztab Wojskowy i podporządkowane jemu dowództwa regionalne – dowództwo połączonych sił zbrojnych NATO w Europie oraz dowództwo połączonych sił zbrojnych na Atlantyku. Funkcje wykonawcze i nadzorujące spełnia Sekretariat Międzynarodowy z sekretarzem generalnym (obecnie jest to George Robertson), a parlamentarzyści zbierają się w ramach Zgromadzenia Północnoatlantyckiego. Siły zbrojne NATO dzielą się na trzy grupy: siły reagowania, główne siły obrony oraz siły wzmocnienia. Większość z nich w czasie pokoju pozostaje pod kontrolą państw członkowskich oprócz zintegrowanych sztabów dowództw, niektórych jednostek wczesnego ostrzegania, łączności, obrony powietrznej, sił morskich. Nad siłami zbrojnymi ścisłą kontrolę sprawuje władza polityczna. Działania obejmują również pozamilitarne dziedziny – współpracę gospospodarczą, naukową, kulturalną. Po 1989 podjęto dyskusje nad reformą NATO i wyznaczeniem jej innej roli. Forum współpracy z krajami Europy Środkowo-Wschodniej stała się od 1991 Północnoatlantycka Rada Współpracy – NACC (od 1997 przekształcona w Radę Partnerstwa Euroatlantyckiego – EAPC, liczy 44 państwa), zainicjowano Partnerstwo dla Pokoju, a od decyzji szczytu madryckiego w lipcu 1997 poszerzanie NATO o nowych członków (Czechy, Polska, Węgry), z jednoczesnym utworzeniem Stałej Wspólnej Rady NATO–Rosja oraz Komisji NATO–Ukraina. Z jednej strony ewolucja szła w kierunku umacniania wyłącznie obronnego charakteru Paktu, redukcji sił zbrojnych, współpracy z innymi instytucjami, jak KBWE/ OBWE, Unia Zachodnioeuropejska, z drugiej natomiast pojawianie się ognisk zapalnych w wielu regionach świata sprawia, że pojawił się projekt uczynienia z NATO sił reagowania, gotowych do interwencji zbrojnej. Dyskusyjna pozostaje kwestia prawno-politycznego umożliwienia takich akcji, dotychczasowym rozwiązaniem jest tu zalecenie peace making (czynienia pokoju) przez Radę Bezpieczeństwa ONZ. Tego typu odpowiedzialność wiąże się też z kosztami i akceptacją społeczeństw krajów członkowskich oraz innych krajów znaczących w świecie, w tym m.in. Rosji. Skalę tych problemów uwidocznił konflikt w Kosowie. Nowa doktryna NATO przyjęta w kwietniu 1999 w 50. rocznicę jego powstania zezwalała na akcje out of area, ale ograniczając je do Europy. Atak terrorystyczny na USA 11 września 2001 spowodował, iż NATO po raz pierwszy uruchomiło art. 5 swego Paktu, jednak uwidocznił też różnice polityczne między europejskimi członkami Sojuszu, z których część, jak Wielka Brytania, opowiada się za pełnym poparciem akcji Stanów Zjednoczonych (Afganistan, Irak), a np. Niemcy i Francja są za dyplomatyczno-politycznymi środkami. Szczyt w Pradze w listopadzie 2002 zaprosił do członkostwa kolejnych siedem państw (Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja, Słowenia, Rumunia), potwierdził nowe, bardzo dobre stosunki sojusznicze z Rosją w ramach nowej Rady Rosja–NATO, zapowiedział prawo do akcji out of area oraz utworzenie sił szybkiego reagowania (NRF). Przyszłość NATO zależy jednak od skuteczności działania i siły militarnej, co jest obecnie pod znakiem zapytania. NATO stoi też przed problemem wewnętrznym w związku z ideą tworzenia Europejskiej Tożsamości Bezpieczeństwa i Obrony przez państwa Unii Europejskiej. Zob. też stosunki transatlantyckie.
- Pakt Północnoatlantycki, Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego.(...)
- PAKT PÓŁNOCNOATLANTYCKI, .
- ORGANIZACJA PAKTU PÓŁNOCNOATLANTYCKIEGO, .