polit. organizacja społ. zamieszkującego określone terytorium, posiadająca suwerenną władzę i dysponująca aparatem przymusu. Najstarsza definicja p. została sformułowana przez Arystotelesa, określił je jako najwyższą formę zorganizowania się ludzi w zbiorowość, w którym wolny człowiek uzyskuje status obywatela. Dla I. Kanta p. to "zrzeszenie pewnej liczby ludzi pod rządami prawa". Wg z kolei G. Jellinka (1851-1911), klasyka niem. szkoły pozytywizmu prawniczego, p. jest "korporacją terytorialną wyposażoną w bezpośrednią, samorodną władzę zwierzchnią". Jest to tzw. trójelementowa definicja p. ujmująca jedność 3 elementów: terytorium, ludność i władzę. Określenie przyjęte w stosunkach międzynarodowych. Marksistowska koncepcja akcentuje element przemocy. Zgodnie z nią p. jest organizacją przymusową, służącą klasie panującej. Wg K. Marksa "p. jest narzędziem klasy panującej", dla W. Lenina "p. jest machiną do uciskania jednej klasy przez drugą". Katolicka nauka społ. traktuje p. jako społ. doskonałą, samowystarczalną, niezależną i samorządną, którego celem jest dobro wspólne wyraża-jące się w "zachowaniu pokoju i zapewnieniu szczęśliwości doczesnej". Współczesne p. charakteryzuje się: 1. organizacją polityczną - koncentruje swoją działalność wokół zarządzania i organizowania współpracy dużych grup społ. (np. warstw grup zawodowych, etnicznych); 2. suwerenną wewn. - w stosunku do innych organizacji oraz zewn. - wobec państw i innych podmiotów stosunków międzynar.; 3. organizacją terytorialną - obejmuje ludzi znajdujących się na danym terytorium zakreślonym ściśle wyznaczonymi granicami; 4. organizacją przymusową - posługuje legalnym przymusem (np. policja, sąd) opartym na przepisach prawa. Ponadto przynależność do niej ma charakter sformalizowany, określa je obywatelstwo. P. spełnia dwie podstawowe funkcje: zewn. - zapewnia bezpieczeństwo i niezależność
w stosunkach z innymi p. Realizowana jest przede wszystkim przez służby dyplomatyczne danego kraju; wewn. - m.in. zaspokajanie potrzeb społ., zapewnienie porządku w kraju, organizowanie gospodarki i oddziaływanie na nią, stanowienie norm prawnych. Przedmiotem sporów ideolog. i polit. jest zakres ingerencji p. w życie społ.-gosp. Liberalizm akcentuje potrzebę ograniczenia funkcji wewn. p., konserwatyzm uznaje, że zadaniem p. jest wychowywanie obywateli, socjaldemokracja zakłada aktywność społ. i gosp. p. Państwa różnią się nie tylko treścią polityki, ale też typem
i formą. Typ p. obrazuje jego historyczny rozwój. Stąd wyróżnia się p. niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne i socjalistyczne (komunistyczne). Kryterium podziału stanowi dominujący sposób produkcji oraz stosunki własności, istnieją p. preindustrialne, industrialne i postindustrialne. Współcześnie stosuje się podział na p. kapitalistyczne, socjalistyczne i tzw. p. trzeciego świata. Po upadku komunizmu stosowany jest podział na p. kapitalistyczne rozwinięte i rozwijające się. Jednak najważniejszym kryterium klasyfikacji współczesnych p. jest ich forma ( formy p.), która pozwala wprowadzić dalsze rozróżnienia dot. formy rządu, ustroju terytorialnego i stylu rządzenia. Zob. też geneza państwa.