uprawnienia przysługujące jednostce danego państwa. Ich gwarancją jest nabycie obywatelstwa. P. i w.o. chronią najbardziej istotne interesy jednostki i określają jej pozycję w państwie, dlatego znajdują się w aktach o szczególnej mocy prawnej: konstytucji i ustawach. Ich uzasadnienie wynika z koncepcji prawa natury, znalazła ona prawny wyraz m.in. w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789, po II wojnie świat. zaś w idei praw człowieka zawartej m.in. w Międzynarodowym Pakcie Praw Człowieka, Deklaracji Praw Człowieka i Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Na dokumentach tych wzorują się ustawodawstwa wielu państw w tym Konstytucja RP. Stwierdza się w niej, że "Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych". Konstytucyjne p. i w.o. przysługują obywatelom danego państwa, natomiast najbardziej podstawowe (np. nietykalność osobista) przysługuje też osobom znajdującym się na jego terenie. Ze względu na treść i zakres dzielą się one na: 1. prawa i wolności osobiste, zabezpieczają jednostkę przed nadmierną ingerencją państwa w jej życie prywatne ( wolność sumienia i wyznania, prawo do życia, nietykalność osobista, prawo do własności, wolność wypowiedzi, wolność poruszania się, tajemnica korespondencji); 2. prawa i wolności polit., gwarantujące jednostce nieskrępowany udział w życiu polit. (czynne i bierne prawo wyborcze, prawo do udziału w referendum, prawo do informacji, prawo do zrzeszania się, prawo do skargi na organy państwa); 3. prawa socjalne i ekon., mają charakter uprawnień, (państwo zobowiązuje się do określonych świadczeń na rzecz obywateli. Należą do nich m.in. prawo do nauki, dziedziczenia, pracy, ochrony zdrowia, ochrony własności prywatnej. Ochrona p. i w.o. polega na ustanowieniu instytucjonalnych gwarancji w formie skargi na postępowanie organów państwowych oraz możliwości, w przypadku ich łamania, odwołania się do sądu oraz do sądów organów europejskich powołanych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka.
- PRAWA, WOLNOŚCI I OBOWIĄZKI JEDNOSTKI, uprawnienia i obowiązki...
- społeczeństwo obywatelskie, społ.,w którym działalność...
- prawa ucznia, zespół obowiązujących...