dział techniki obejmujący procesy związane z wydobywaniem z Ziemi kopalin użytecznych oraz ich przeróbką (wzbogacaniem) w celu racjonalnego wykorzystania, a także nauka zajmująca się badaniem i wyjaśnianiem zjawisk występujących podczas wydobywania kopalin użytecznych oraz ich przeróbki. Skupienie kopalin użytecznych w , występujące w postaci różnych form geologicznych (żyła, pokład itp.), nosi nazwę złoża; złożem przemysłowym nazywa się złoże, którego eksploatacja na skalę przemysłową jest ekonomicznie opłacalna. Opłacalność ta zależy nie tylko od trudności związanych z wydobyciem kopaliny, lecz także możliwości jej wzbogacenia (usunięcie skały płonnej itp.). Jakość i ilość kopaliny w złożu, jego formę i głębokość występowania, rodzaj otoczenia skalnego itp. określa się na podstawie badań geologicznych. Na ich podstawie ustala się sposób i opłacalność eksploatacji oraz prognozuje zdolność produkcyjną kopalni. Sposób eksploatacji uzależniony jest gł. od warunków geologicznych, a przede wszystkim głębokości zalegania złoża; rozróżnia się: eksploatację naziemną (odkrywkową), przeprowadzaną - po usunięciu warstwy przykrywającej złoże, tak zwanego nadkładu skał płonnych - w złożach występujących w pobliżu powierzchni Ziemi; eksploatację podziemną (głębinową) złóż zalegających na tyle głęboko, że usuwanie nadkładu jest nieopłacalne, oraz eksploatację za pomocą otworów wiertniczych (gł. kopaliny płynne i gazowe). Odrębną, nową dziedzinę stanowi górnictwo morskie. Dostęp z powierzchni Ziemi do złoża uzyskuje się poprzez tzw. wyrobiska udostępniające, najczęściej szyby pionowe, od których prowadzi się w skałach płonnych wyrobisko poziome, zwane przekopami lub przecznicami. Od tych wyrobisk prowadzi się, najczęściej już w złożu, wyrobiska tzw. przygotowawcze, np. chodniki podstawowe, pochylnie. Rozróżnia się wiele systemów wybierania kopaliny użytecznej (np. ścianowy, komorowy), następnie jest ona kierowana do zakładu przeróbczego, gdzie poddaje się ją wzbogaceniu oraz rozdzieleniu wg asortymentów handlowych. Zasady i warunki poszukiwania i wydobywania kopalin użytecznych normowane są przez prawo górnicze. Dzieje g. sięgają epoki kamienia, o czym świadczą odnalezione narzędzia do wydobywania kopalin użytecznych (np. kilofy z rogu jeleniego) na terenie Indii, Egiptu, Azji Mniejszej, Grecji, Włoch, Płw. Iberyjskiego; z czasem doskonalono techniki wydobycia złota, srebra, soli, rud miedzi, cynku, żelaza i wytapiania z nich metali; cennym świadectwem o poziomie górnictwa w środk. Europie są prace G. Agricoli z przełomu XV i XVI w.; już wtedy ustalono zasady eksploatacji wyrobisk, najpierw pionowych, potem poziomych i pochyłych, doskonalono też systematycznie narzędzia i urządzenia poprawiające warunki wydobycia (kołowroty wyposażone w koło zamachowe, pompy do usuwania wody, miechy ssące i tłoczące do wentylacji, obudowy itp.) i transportu (w miejsce taczek i wózków – czterokołowe wozy torowe, z kołami żeliwnymi, ciągnione przez konie); od pocz. XVII w. zaczęto stosować proch do rozsadzania skał; w XVIII w. zaczęło się rozwijać górnictwo węgla kamiennego, a w ślad za nim wiertnictwo; średnie światowe wydobycie węgla wynosiło w 1800 ok. 15 mln t, 1860 – 132 mln t, 1900 – 700 mln t; podobnie rosło wydobycie rud żelaza, którego produkcja 1800 wynosiła 750 tys. t, 1850 – 4,5 mln t, 1900 – 41 mln t; do napędzania urządzeń wydobywczych zaczęto stosować maszyny parowe; w drugiej poł. XIX w. rozpoczęło się wydobycie ropy naft., najpierw metodą kopania studni, potem wiercenia odwiertów (1859 po raz pierwszy w Pensylwanii), natomiast gaz ziemny towarzyszący ropie był spalany; wielki przełom w wykorzystaniu maszyn wydobywczych przeniosła energia elektryczna, za którą poszła mechanizacja, automatyzacja maszyn i urządzeń (windy, taśmowe i zgrzebłowe przenośniki urobku, obudowy kroczące itp.); osiągnięcia techniki XX w. umożliwiły też eksploatację złóż ropy naft. i gazu zalegających pod morskim dnem (platformy wiertnicze, rurociągi, terminale).
OKSYLIKWITY, ŁADOWARKA, ŁAMACZ, ŚWIĘTOKRZYSKIE GÓRY, UPADOWA, GUSPINI, GÓRNICZE MATERIAŁY WYBUCHOWE, PODSADZKA, KRUPIŃSKI, SZTOLNIA
- górnictwo, problemy polskiego górnictwa,...
- górnictwo, (przemysł wydobywczy)...
- GÓRNICTWO W POLSCE, najstarsze ślady kopalnictwa...