stan w płd. Brazylii, nad O. Atlantyckim, graniczący z Argentyną i Urugwajem; pow. 280,7 tys. km2; 10,2 mln mieszk. (2002); gł. miasta: Pôrto Alegre (stol.), Canoas, Pelotas, Rio Grande, Caxias do Sul, Santa Maria; ukształtowanie pow. w części zach. wyżynne (pasma Serra do Mar i Serra Geral), w środk. i płd. nizinne; klimat podzwrotnikowy, morski, wilgotny; średni roczny opad od 1000 mm na płd. do 1800 mm na płn.; średnia temp. stycznia 23-25°C, lipca ok. 15°C; gł. rzeka Urugwaj, z dopływami; na wybrzeżu dwie duże laguny Patos i Mirim (leżąca częściowo w Urugwaju), połączone kanałem So Gonçalo; roślinność zróżnicowana, w dolinie rz. Urugwaj wiecznie zielone lasy zwrotnikowe, na wyżynie lasy aukarii brazylijskiej, na płd. sawanny. Rejon wysoko rozwiniętego rolnictwa, dostarcza ok. 3/4 krajowej produkcji pszenicy i soi, nadto uprawa kukurydzy, ryżu, żyta, jęczmienia, fasoli, manioku, ziemniaków, winorośli, lnu, tytoniu; rozwinięta hodowla bydła, trzody chlewnej, owiec i koni; rybołówstwo; wydobycie rud miedzi, wolframu, węgla kamiennego; ekspolatacja lasów; przem. mięsny, włókienniczy, skórzany, chem., petrochemiczny, metalowy, drzewny, piwowarski, winiarski; sieć komunikacyjna dobrze rozwinięta, m.in. przez R.G. do S. przebiega Droga Panamerykańska. Teren zamieszkały pierwotnie przez Indian Guaraní; w XVII w. obszar licznych misji jezuickich (redukcje paragwajskie); 1737 powstanie na wybrzeżu pierwszej twierdzy portugalskiej pn. Estreito, która dała początek miastu Rio Grande; od 1807 odrębny stan wydzielony z kapitanatu So Paulo, ze stol. w Pôrto Alegre; 1835-45 samodzielna republika (tendencje separatystyczne trwały do końca lat 30. XX w.); spore skupisko Polonii, a także emigracji z Niemiec i Włoch.
- BRAZYLIA, panstwo w Ameryce Pld.,...