miasto wojewódzkie na Wysoczyźnie Białostockiej, nad Białą (dopływ Supraśli); 292 tys. mieszk. (2004). Gł. ośr. gospodarczy, naukowy i kulturalny płn.-wsch. części kraju; kilkadziesiąt zakładów przem., m.in. zakłady bawełniane Fasty, fabryka dywanów, konstrukcji stalowych, przyrządów pomiarowych, narzędzi, produkcja mat. budowlanych, huta szkła; Centrum Promocji Rynku Wschodniego, międzynar. Targi Tekstylno-Odzieżowe, Żywności i Przetwórstwa, Konsumpcyjne, Rolno-Spożywcze; szkoły wyższe (m.in. uniwersytet, Akad. Medyczna, Politechnika, filie Akad. Muzycznej, PWST w Warszawie); 2 teatry, filharmonia; konsulat Białorusi i szereg organizacji kult. mniejszości białoruskiej; siedziba metropolii Kościoła Rzymskokatolickiego i diecezji białostocko-gdańskiej Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego; kilka towarzystw wyższej użyteczności, rozgłośnie radiowe; duży węzeł kolejowy i drogowy. 1426 wymieniony jako wieś Bełszczany Stok, należąca do Tabutowiczów, później Wiesiołowskich, którzy wznieśli tu gotycki zamek; od 1516 pod ob. nazwą; 1559 ofiarowany Stefanowi Czarnieckiemu w nagrodę za zwycięstwo nad Szwedami; od 1665 własność Branickich, od 1771 Potockich; prawa miejskie od 1749; od 1795 należał do Prus (stol. departamentu), od 1807 po traktacie tylżyckim do Rosji; rozwój związany z wybudowaniem 1861-62 linii kolejowej z Warszawy, przez B., do Petersburga; w końcu XIX w. ok. 80% mieszkańców stanowili Żydzi; od 1919 m. wojewódzkie, 1920 siedziba Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski (nominowany przez bolszewików przyszły rząd Polski); podczas II woj. świat. najpierw pod okupacją sowiecką (liczne deportacje ludności w głąb ZSRR), potem niemiecką (1941-43 getto, ok. 40 tys. Żydów, VIII 1943 powstanie), obóz jeńców radzieckich (Stalag 57, potem Stalag 316), rejon działania AK i partyzantki sowieckiej; w wyniku działań wojennych zniszczony w ok. 75%; po wojnie spora część miasta całkowicie przebudowana. Zachowany zabytkowy układ urbanistyczny śródmieścia; XVIII-wieczny trójkątny rynek z barokowym ratuszem (1745-61), ob. muzeum okręgowe; zespół pałacowo-parkowy dawnej rezydencji Branickich, zw. Wersalem Podlaskim, wybudowany 1691-97 wg projektu Tylmana z Gameren, rozbudowany 1728-58, z zespołem dziedzińców, galerii, oficyn, zbrojownią z XVIII w., otoczony regularnym ogrodem z kanałami, pawilonami (włoskim, chińskim i arkadowym) i rzeźbami; spalony 1942, zrekonstruowany 1945-62, mieści Akad. Med.; nadto na terenie miasta: kościół wczesnobarokowy z 1617, klasztor z 1769 (ob. Szarytek), budynek loży masońskiej z pocz. XIX w., kamienice klasycystyczne, cerkiew św. Mikołaja z 1846; pomniki, m.in. L. Zamenhofa (tu urodzonego twórcy j. esperanto); planty, rosarium, w dzielnicy Dojlidy klasycystyczny pałac Lubomirskich z XIX w.; na wzgórzu zamykającym ul. Lipową kościół św. Rocha z lat 1927-40, jeden z najciekawszych przykładów sakralnej architektury modernistycznej okresu międzywojennego.
PODLASKIE WOJEWÓDZTWO, , ZWIĄZEK WALKI ZBROJNEJ, POLSKA, RAU, KANTEROWIE, BIAŁOSTOCKA WYSOCZYZNA, PODLASKA NIZINA, DOJLIDY, BIAŁOSTOCKIE WOJEWÓDZTWO
- Białystok, plan Białegostoku, wieś...
- Białystok, miasto wojew. we wsch.(...)
- GRÓDEK K BIAŁEGOSTOKU, wieś w , powiat białostocki.(...)