położone w płn.-wsch. Polsce na obszarze Niz. Podlaskiej, Pojezierza Mazurskiego i części Pojezierza Litewskiego, przy granicy z Białorusią i Litwą; pow. 20 180 km2; 1,2 mln mieszk. (1999); gł. skupisko białoruskiej mniejszości nar. (ok. 80 tys.), litewskiej (ok. 10 tys.), oraz tatarskiej (1200); słabo zaludnione 61 osób/km2 (średnia krajowa 124); przeciętnie zurbanizowane, 57,8% ludności mieszka w miastach (w kraju 61,9%), najw. miasta to Białystok (stol., 281 tys. mieszk.), Suwałki, Łomża, Augustów, Bielsk Podlaski, Hajnówka, Zambrów, Grajewo. Utworzone 1 I 1999 z woj. białostockiego i większej części woj. suwalskiego i łomżyńskiego, w kształcie zbliżonym do woj. białostockiego istniejącego do 1975 (wyłączono ziemie mazurskie z Ełkiem i Oleckiem); pod względem adm. dzieli się na 14 powiatów ziemskich (augustowski, białostocki, bielski, grajewski, hajnowski, kolneński, łomżyński, moniecki, sejneński, siemiatycki, sokólski, suwalski, wysokomazowiecki, zambrowski), 3 miasta na prawach powiatów grodzkich (Białystok, Łomża, Suwałki) oraz 118 gmin. Ukształtowanie pow. urozmaicone; na Pojezierzu Litewskim (Wschodniosuwalskim) i Mazurskim (Ełckim) typowy krajobraz polodowcowy, liczne jeziora i wały morenowe; tu też najw. wzniesienie góra Krzemieniucha (289 m); na Równinie Augustowskiej liczne jeziora rynnowe i Puszcza Augustowska; strome wzniesienia tworzą tu malowniczy krajobraz; na Niz. Północnopodlaskiej obejmującej większą część województwa - wysoczyzny (Białostocka, Drohiczyńska, Wysokomazowiecka, Kolneńska, Wzgórza Sokólskie, Międzyrzecze Łomżyńskie) ze wzgórzami morenowymi; na zachodzie sięga Puszczy Kurpiowskiej. Rzeki niemal w całości leżą w dorzeczu Wisły, tylko Czarna Hańcza, Szeszupa i Łososina w dorzeczu Niemna; oba dorzecza połączone Kanałem Augustowskim; gł. rz. to Bug, Narew, Biebrza, Nurzec; sporo bagien i torfowisk; dorzecze Biebrzy tworzy najw. obszar bagienny w środk. Europie; w płn. części woj. liczne jeziora, najw. to Wigry (21,9 km2) i Rajgrodzkie; tu też najgłębsze jez. w Polsce - Hańcza (108,5 m). Klimat jeden z najchłodniejszych w kraju, pod wpływem powietrza kontynentalnego; lato łagodne, krótkie, zima długa, mroźna; średnia roczna temp poniżej 6,5C; w Suwałkach, określanych mianem "bieguna zimna", ilość dni mroźnych jest dwukrotnie wyższa niż we Wrocławiu; tu też odnotowano rekordową temp. ujemną (-40C); średni roczny opad 550-700 mm. Lasy zajmują 29,3% pow. nieznacznie przekraczając średnią krajową (28,4); gł. kompleksy leśne to puszcze: Białowieska, Augustowska, Knyszyńska i Kurpiowska; drzewostan mieszany, z przewagą sosny, świerka i jodły; bogaty świat zwierzęcy, m.in. żubr, łoś, bóbr, z ptaków głuszec, łabędź, bocian czarny, gadożer. Obok woj. warmińsko-mazurskiego region o najmniejszym skażeniu emisją pyłów i gazów; 34% pow. chronionej; 4 parki nar. (Białowieski, Biebrzański, Narwiański, Wigierski), 4 krajobrazowe. Jeden z najsłabiej rozwiniętych gospodarczo obszarów Polski, dochody budżetowe gmin na 1 mieszk. należą do najniższych w Polsce (854 zł; średnia krajowa 1022 zł); charakter rolniczo-przemysłowy, przemysł gł. spożywczy (mięsny, mleczarski, cukrowniczy, tytoniowy, owocowo-warzywny), włókienniczy, maszynowy i drzewny; spore znaczenie handlu przygranicznego, podupadłego po 1998 wskutek nowych przepisów wizowych dla obywateli WNP i kryzysu w Rosji; najw. przedsiębiorstwa to British-American Tobacco w Augustowie (wyroby tytoniowe), "Polmos", browar "Dojlidy" i zakłady mięsne w Białymstoku; nadto ośr. przem. drzewnego w Hajnówce, przetwórstwo ziemniaków w Łomży, stolarka budowlana w Sokółce, płyty i sklejki w Grajewie, huta szkła w Białymstoku; spore zasoby mineralne rud żelaza i pierwiastków promieniotwórczych (nie eksploatowane); wydobycie surowców budowlanych (piasków, żwirów, gliny). Podstawą utrzymania ludności rolnictwo, mało wydajne wskutek słabych gleb, złych warunków klimatycznych (krótki okres wegetacji) oraz niskiej kultury rolnej; słaba także infrastruktura komunalna wsi; w rękach właścicieli indywidualnych 93% użytków rolnych; uprawa pszenicy, żyta, owsa, ziemniaków; b. mało sadów (0,2% pow.); najw. w Polsce łąk i pastwisk (20%, średnia krajowa 13,2%), stąd spore znaczenie hodowli bydła mlecznego i rzeźnego (najw. w Polsce obsada na 100 ha - 54 sztuki). Bardzo słaba sieć komunikacyjna kolejowa i drogowa; gł. szlak kolejowy to Warszawa-Białystok-Wilno-Petersburg; drogowy Warszawa-Białystok; przejścia graniczne w Kuźnicy i Bobrownikach do Białorusi oraz w Ogrodnikach i Budzisku na Litwę. Gł. ośrodkiem nauk. i kult. Białystok, w którym znajduje się 9 spośród 17 wyższych uczelni regionu; ważniejsze to Uniw. Białostocki, Akademia Medyczna, Politechnika; w Bielsku Podlaskim i Hajnówce licea z j. wykładowym białoruskim, w Puńsku z litewskim. Walory turystyczne związane gł. z Puszczą Białowieską, jako najw. w Europie kompleksem leśnym zachowanym w stanie pierwotnym (wpisana na Listę UNESCO) oraz z dobrymi warunkami uprawiania turystyki wodnej (Wigry, Czarna Hańcza, Kanał Augustowski), której centrum stanowi Augustów i Pojezierze Suwalskie; dziewicze tereny znajdują się także w rozlewiskach Biebrzy i Narwi; specyfiką regionu są mniejszości narodowe (białoruska, litewska i tatarska), których ośrodki kultu religijnego, folklor i obyczaje tworzą ciekawą mozaikę kulturową; ośr. kultury białoruskiej są Białystok, Drohiczyn, Siemiatycze, Grabarka (miejsce pielgrzymek prawosławnych) i Hajnówka, litewskiej - Puńsk, Sejny, tatarskiej - Kruszyny, Bohoniki, Sokółka. Do najcenniejszych zabytków o znaczeniu ponadregionalnym należą barokowy zespół pałacowy Branickich w Białymstoku (siedziba Akademii Medycznej), kościoły w Łomży, Tykocinie, Drohiczynie, Sejnach, Supraślu, wigierski zespół pokamedulski oraz zabytek XIX-wiecznej sztuki inżynierskiej - Kanał Augustowski; zbiory muzealne najciekawsze w Białymstoku, Łomży i Suwałkach, nadto skansen budownictwa kurpiowskiego w Nowogrodzie, budownictwa podlaskiego w Ciechanowcu.
KONDRATKI, MALINNIKI, STANKUNY, Budne, KUCZE WIELKIE, RADWANY ZAORZE, WESOŁOWO, SIDORY, MAZURKI, NOWA KAMIONKA
- BIAŁOSTOCKIE WOJEWÓDZTWO, obecnie ; województwo...
- LUBELSKIE WOJEWÓDZTWO, położone we wsch. Polsce,...
- powiat, wdawnej Polsce okręg...