miasto na Wysoczyźnie Wysokomazowieckiej, nad Nurcem (woj. podlaskie, powiat wysokomazowiecki); 4,9 tys. mieszk. (2002); siedziba gminy; drobny przem. skórzany i drzewny, na Nurcu zalew z kąpieliskiem i przystanią. Wzmiankowany jako gród w XIII w.; własność książąt mazowieckich, 1366 włączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego, 1569 do Korony; prawa miejskie 1429-1870 i od 1915; 1520 podzielony na dwa miasta: C. lewobrzeżny (należał do Kiszków, w XVII w. zbór ariański i drukarnia) i C. prawobrzeżny zw. też Nowym Miastem (komora celna); od 1795 w zaborze pruskim, od 1807 prawobrzeżny w Księstwie Warszawskim, lewobrzeżny w Cesarstwie Ros., od 1815 oba w Królestwie Polskim; miejsce targów (kożuchy, futra, konie); 1930 scalony w jedno miasto; 1939-41 pod okupacją sowiecką, 1941-44 niemiecką (getto, ok. 4 tys. ofiar); zniszczenia wojenne (65%). Rodzinna mjejscowość sławnego botanika, tutejszego proboszcza, ks. J.K. Kluka (zał. w C. ogród botaniczny); w zespole pałacowym (XVIII/XIX w.) w pobliskich Nowodworach, Muzeum Rolnictwa jego imienia, pomnik z 1850, obok skansen budownictwa drewnianego; kościół z XVIII w. (fundacji Ossolińskich), klasztor i szpital Sióstr Miłosierdzia z 1733 (zmodernizowany 1964), cerkiew prawosławna z 1864, synagoga z końca XIX w.
- NURZEC, Nur