Kyjiw
miasto nad Dnieprem, stol. Ukrainy; 2,6 mln mieszk. (2004); wielki ośr. przem., naukowy i kulturalny; przem. maszynowy, precyzyjny, elektrotechniczny, środków transportu (statki, ciągniki), chemiczny, włókienniczy, mat. budowlanych, spożywczy; węzeł drogowy i kolejowy; port lotniczy o znaczeniu międzynarodowym, port rzeczny dostępny dla statków morskich (do 7 tys. DWT); 18 szkół wyższych (uniw. zał. 1834, Akad. Budownictwa i Architektury, Akad. Nauk Rolniczych); dwa ogrody botaniczne, liczne muzea; miasto o pięknej architekturze i położeniu (większa jego część znajduje się na prawym, wysokim brzegu Dniepru); w okolicach duży sztuczny zbiornik wodny z hydroelektrownią. Wykopaliska archeologiczne odsłoniły resztki osad z okresu paleolitycznego do wczesnego średniowiecza (V-XIII w.); jeden z najstarszych ośr. miejskich wsch. Słowiańszczyzyny położony na skrzyżowaniu szlaków handlowych; IX - pocz. XII w. stol. Rusi Kijowskiej, 1362 włączony do W. Księstwa Litewskiego; 1494-97 lokowany na prawie magdeburskim. XV-XVI w. ogniwo w kontaktach handlowych między Polską, W. Księstwem Litewskim, Moskwą, państwem krymskim i Turcją; 1569 wcielony do Korony; od 2. poł. XVI w. siedziba metropolii obejmującej prawosławne diecezje Rzeczypospolitej; ośr. życia umysłowego i kulturalnego (Akademia Kijowska). 1667 przyznany Rosji na dwa lata, a 1686 ostatecznie. W XIX w. ważne centrum ruchów spiskowych (m.in. stałe miejsce kontaktów dekabrystów i pol. Towarzystwa Patriotycznego), w 2. poł. XIX w. ośr. narodowego ruchu ukraińskiego, 1905-07 ruchu rewolucyjnego. 1918-20 okupowany na przemian przez bolszewicką Armię Czerwoną, formacje ukraińskie, wojska niem. i pol., ostatecznie zajęty przez 1 Armię Konną. W czasie II woj. świat. ciężkie walki obronne wojsk radz. (1941). Cenne zabytki architektury i sztuki: resztki Złotej Bramy (1037), sobór Sofijski (1037, XVII, XVIII w.) z mozaikami i freskami z XI i XII w., Ławra Peczerska (XI w.) z ruinami soboru Uspieńskiego (XI w.) i nadbramną cerkwią Troicką (XII w.); budowle barokowe w swoistym narodowym stylu (XVII-XVIII w.), klasycystyczne i eklektyczne.
KYJIW, DEREWLANIE, ANDRZEJ BOGOLUBSKI, PECZERSKA ŁAWRA, DEKABRYŚCI, ANDRUSZOWSKI ROZEJM, ANTONI zw. PECZERSKIM, ÖGÖDEI, ŻELEZNOGORSK, KIJEW