miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie starachowickim, na Przedgórzu Iłżeckim, nad Kamienną; 2,9 tys. mieszk. (2002); od 1172 siedziba opactwa cystersów (jedno z pierwszych na ziemiach pol.); 1454 osada przyklasztorna uzyskała prawa miejskie; cystersi rozwinęli górnictwo rud żelaza i wydobycie kamienia budowlanego; od XV w. wytop żelaza systemem dymarkowym; od 1795 w zaborze austriackim, od 1809 w Księstwie W-wskim, od 1815 w Królestwie Pol.; 1818 kasata klasztoru; w XIX w. rozwój przem. metalowego; w powstaniu styczniowym 1863 okresowo gł. kwatera M. Langiewicza; 1869-1995 utrata praw miejskich; od 1885 połączenie kolejowe; w okresie okupacji niem. w okolicznym lesie (tzw. Wykus) gł. kwatera oddziałów partyzanckich AK J. Piwnika - "Ponurego" i rejon starć z Niemcami; ośr. turystyczny i wypoczynkowy; działa Tow. Przyjaciół W. (coroczne festyny, kolekcjonowanie popularnych w kraju dowcipów o rzekomym braku inteligencji mieszk. miasta); zachowany kompleks opactwa cysterskiego (filia konwentu Morimond w Burgundii, ok. 1179): kościół (1218-39, z wyposażeniem barokowym), klasztor (XII w.), pałac opacki (1. poł. XVI w.); płyta nagrobna opata (1. poł. XIII w.); resztki obwarowań miejskich (brama, 1. poł. XVII w.).
POLSKA. SZTUKA ROMAŃSKA, CYSTERSI
- romańska sztuka, styl wsztukach plastycznych,...
- zabytki kultury polskiej, dziedzictwo tysiącletniej...