franc. Monaco, Księstwo Monako
LUDNOŚĆ. Skład etniczny: 46,8% Francuzi, 16,6% Monegaskowie (rodowici mieszkańcy M.), 16,5% Włosi, nadto Brytyjczycy, Niemcy i in.; najgęściej zaludnione państwo w Europie (17 077 osób/km2); dominująca religia: katolicyzm 87%.
USTRÓJ. Księstwo o charakterze dziedzicznej monarchii konstytucyjnej, połączone unią celną z Francją (której przysługuje również prawo obecności wojskowej oraz zatwierdzania układów międzynar. M.); głową państwa (zgodnie z konstytucją z 1962) książę posiadający obok parlamentu uprawnienia ustawodawcze (od 1949 książę Rainer III z dynastii Grimaldich); parlament (Rada Narodowa) złożony z 18 czł., wybieranych na 5 lat; władza wykonawcza w rękach Rady Rządowej, złożonej z 3 radców z ministrem stanu na czele, mianowanym przez księcia spośród 3 kandydatów proponowanych przez Francję.
WARUNKI NATURALNE. M. zajmuje wąski pas wybrzeża M. Liguryjskiego, z wciętym w morze półwyspem oraz stokami Alp Nadmorskich; klimat śródziemnomorski; średnia temp. stycznia 10C, lipca 24C.
GOSPODARKA. Światowej sławy kurort, liczne kasyna gry w Monte Carlo, hotele i pensjonaty, przystań jachtowa; międzynar. centrum biznesu; nadto emisja znaczków pocztowych, przem. farmaceutyczny, perfumeryjny, pamiątkarski, elektroniczny, stoczniowy, produkcja likierów; doroczne rajdy samochodowe: Monte Carlo i Formuły I - Grand Prix Monaco; Muzeum Oceanograficzne zał. 1910, pałac książęcy z XVI-XVII w.
HISTORIA. Początkowo kolonia fenicka, później grecka pn. Monoikos, za czasów rzymskich Portus Herculis Monoeci; od X w. pod władzą Genui; od 1297 księstwo genueńskiego rodu Grimaldich, od 1524 pod protektoratem Hiszpanii, od 1641 Francji, która 1793 dokonała jego aneksji; 1814 przyrócenie niezależności, przejściowy protektorat Królestwa Sardynii; 1860 powrót pod opiekę Francji, utrata na jej rzecz msc. Menton i Roquebrune; 1863 założenie kasyna Monte Carlo; 1865 unia celna z Francją; 1911 kres rządów absolutystycznych, ustanowienie (z inicjatywy księcia Alberta) monarchii konstytucyjnej; jednocześnie Francja zyskuje prawo stacjonowania wojsk na terenie księstwa oraz kontrolę nad polityką zagraniczną; 1925 unia monetarna z Francją; 1942-44 okupowane przez Niemców; 1956 małżeństwo księcia Rainiera III z amer. aktorką Grace Kelly ; 1962 nowelizacja konstytucji, zwiększenie kompetencji parlamentu oraz renegocjacja unii celnej i finansowej z Francją, nakładająca na przedsiębiorstwa M. (oraz działających tu cudzoziemców) obowiązek odprowadzania podatków do skarbu Francji z tytułu eksportowej działalności gosp.; 1993 uznanie prawa do dziedziczenia tronu przez potomstwo księżniczki Karoliny (z małżeństwa ze zmarłym 1990 S. Casiraghim - kwestia o tyle istotna, że po wygaśnięciu dynastii Grimaldich księstwo ma przypaść Francji); w tymże roku przystąpienie do ONZ; 2000 napięcia na tle stosunków z Francją, która oskarża M. o czerpanie korzyści z prania brudnych pieniędzy i tworzenie dogodnych warunków franc. firmom nie chcącym płacić podatków; książę Rainier III zgłasza chęć odzyskania "pełnej suwerenności" i żąda prawa powoływania premiera M.; niewykluczona ponowna rewizja traktatu (ostatnia odbyła się 1962 na wniosek Ch. de Gaulle'a, też na tle niepłacenia podatków przez Francuzów zamieszkujących M.); 2005 Rainier III zmarł, tron objął 47-letni książę Albert II (dotychczasowy regent).
RAJE PODATKOWE, KSIĘSTWO MONAKO, RAINIER III, SARDYNII KRÓLESTWO, ARYSTOKRACJA, MONAKO, MONACO