w staroż. polis grecka w Attyce, odgrywały czołową rolę w Grecji, zwł. w V-IV p.n.e.; po zjednoczeniu Attyki w ok. XIII p.n.e. monarchia, a od pocz. I tys. p.n.e. państwo arystokratyczne - rządzili archonci i areopag. Władzę arystokracji stopniowo poddawano kontroli m.in. w toku reform w 621 p.n.e ( Drakon), a następnie reform Solona. Początkowo nie zlikwidowało to napięć społ., co umożliwiło przejęcie władzy tyranom z rodu Pizystratów. Obalenie tyranii bezpośrednio poprzedziło reformy Klejstenesa z 508 p.n.e. otwierające okres ustroju demokr. w dziejach A. ( demokracja ateńska). Na czele władzy stało odtąd zgromadzenie ludowe oraz Rada Pięciuset, a wśród urzędów kolegium strategów. A. odegrały kluczową rolę w wojnach perskich, zapewniając sobie po ich zakończeniu hegemonię w Grecji ( Ateński Związek Morski I). Zbiegło się to z rozwojem demokracji, rozkwitem kultury, nauki i sztuki, tzw. złoty wiek Peryklesa ( Perykles). Rozbudowano wówczas Akropol ze wspaniałymi świątyniami i ołtarzami ( Partenon, Erechtejon) i rzeźbami Fidiasza; obok kamiennego teatru Dionizosa zbudowano jedyny dla tego okresu kryty budynek przeznaczony dla widowisk - Odeon. Przeciw przewadze Aten wystąpiła Sparta i jej sojusznicy ( wojna peloponeska). Po klęsce w 404 p.n.e. podjęto próby obalenia demokracji, ale ostatecznie do tego nie doszło. A. podjęły odbudowę pozycji w świecie gr. i wystąpiły przeciw hegemonii Sparty ( Ateński Związek Morski II). A. nie osiągnęły dawnej pozycji polit., natomiast bez wątpienia wiodły prym w kulturze ( Platon, Demostenes, Arystoteles, Akademia Platońska, Likejon). Następnie utraciły niezależność po wojnach z Macedonią ( bitwa pod Cheroneją) i weszły w skład Związku Korynckiego z królem Macedonii na czele. Od 146 p.n.e. weszły w skład imperium rzym. Po czynnym poparciu króla Pontu walczącego z Rzymem zostały złupione w 86 p.n.e. Pozycję w kulturze utrzymały do VI w. n.e.
- Ateny, (Athine)
- ATENY, stolica , ośr. adm.(...)
- kompleks Pallas Ateny, Pallas Ateny kompleks.(...)