ruch o charakterze rel., społ. i narod. zainicjowany przez J. Husa nabrał szczególnej dynamiki po jego śmierci, objął Czechy oddziałując na kraje sąsiednie (miał zwolenników w Polsce). Husyci ogłosili programowe "cztery artykuły praskie" postulujące: prawo głoszenia kazań przez kaznodziejów bez uzyskiwania zgody miejscowych władz kościelnych, przyjmowanie komunii pod dwiema postaciami przez ogół wiernych, konfiskatę dóbr kościelnych, karania grzechów ciężkich przez państwo. W 1419 husyci siłą obalili radę miejską w Pradze, rozpoczynając ogólnonarodowe powstanie. Sejm czeski pozbawił tronu Zygmunta Luksemburskiego w 1420 (proponowano objęcie władzy Władysławowi Jagielle). Wojny husyckie (1419-1434) objęły Czechy i kraje sąsiednie (Węgry, Morawy, Śląsk, Polskę, Niemcy, państwo krzyżackie), niosąc liczne zniszczenia i ofiary w ludziach. Sukcesy husyci zawdzięczali świetnemu dowódcy J. Żiżce oraz stosowaniu wozów bojowych wiązanych łańcuchami w ruchomą warownię (tzw. tabor). H. podzielił się na dwa rywalizujące ze sobą odłamy: taborytów i utrakwistów. Radykalni taboryci skupili chłopstwo oraz uboższych mieszczan i szlachtę, stanowili trzon armii husyckiej. Ich gł. ośrodek stanowił warowny obóz w pd. Czechach (dziś miasto) nazwany biblijną nazwą góry Tabor, gdzie wprowadzono rygorystyczne zasady równości społ. i wspólnoty dóbr. W teologii odrzucali więcej poglądów nauki katol. niż umiarkowani utrakwiści (nazwa od żądania komunii św. pod obiema postaciami dla wszystkich) zwani też kalikstynami (od nazwy kielicha, z którego podczas mszy spożywać mieli także świeccy, a nie tylko księża). Utrakwiści poprzestawali na czterech artykułach praskich; skupiali elity naukowe, zamożniejsze mieszczaństwo i wyższą szlachtę. Rozłam w husytyzmie doprowadził do wojny domowej w Czechach i w bitwie pod Lipanami (1434) utrakwiści pokonali taborytów, po czym doprowadzili do pojednania z katolicyzmem. Sobór w Bazylei w 1436 uznał autonomię Kościoła narodowego (m.in. komunię pod dwiema postaciami, liturgię w języku czes.) Z niedobitków prześladowanych taborytów (i innych grup heretyckich) wyłonili się późniejsi bracia czescy. Husytyzm przyczynił się do zwiększenia udziału szlachty czeskiej w rządach nad krajem, osłabiając wpływy niemczyzny. Zob. też Jerzy z Podiebradów.
- HUSYTYZM, ruch religijno-społeczny...
- husytyzm, ruch społeczno-rel.(...)
- artykuły praskie, tzw. cztery artykuły...