pol. powstanie nar. przeciw Rosji (29 XI 1830-X 1831); akcja zbrojna została przyspieszona z powodu przygotowań cara do użycia armii Królestwa Pol. przeciw rewolucjom franc. i belgijskiej; powstanie przygotowane przez spisek podchorążych pod wodzą por. P. Wysockiego, rozpoczęte zostało w Warszawie atakiem na Belweder; 5 XII gen. J. Chłopicki ogłosił się dyktatorem; pod wpływem opinii publicznej i lewicy powstańczej ( Towarzystwo Patriotyczne (2)) 18 XII sejm uznał powstanie za nar., a 25 I 1831 zdetronizował Mikołaja I; sejm utrzymał monarchię konstytucyjną, władza wykonawcza należała do Rządu Narodowego; w II 1831 ofensywa wojsk ros. (115 tys. pod wodzą Dybicza) na Warszawę została powstrzymana w bitwie pod Grochowem; w myśl planu I. Prądzyńskiego armia pol. dowodzona przez J. Skrzyneckiego przeszła do ofensywy; zwycięskie bitwy pod Wawrem nad Gejsmarem, Dębem Wielkim nad Rosenem (30 i 31 III) oraz Iganiami (10 IV) nie zostały wykorzystane; nast. ofensywa pol. została powstrzymana po przegranej bitwie pod Ostrołęką, był to przełomowy moment wojny pol.- ros.; wprawdzie udało się wywołać powstania na Litwie, Białorusi, Ukrainie i Wołyniu w poł. 1831, ale szybko zostały one stłumione; 11 VIII sejm odebrał dowództwo Skrzyneckiemu i powierzył je gen. H. Dembińskiemu; brak sukcesów i bierność dowództwa wojsk. wywołały niezadowolenie ludności Warszawy,
15 VIII wdarto się do więzień i powieszono kilkudziesięciu aresztowanych w nich szpiegów oraz generałów podejrzanych o zdradę; 17 VIII sejm powołał na prezesa rządu gen. J. Krukowieckiego, który dążył do rokowań z Rosjanami i uspokojenia ulicy; Krukowiecki wysłał korpus G. Ramorina na prawy brzeg Wisły, aby rozbił wojska ros., cała operacja zakończyła się niepowodzeniem; w X 1831 armia pol. pod wodzą gen. M. Rybińskiego przekroczyła granicę pruską. Był to koniec powstania.
- listopadowy, listopadowa słota, powstanie...
- POWSTANIE LISTOPADOWE, (29 XI 1830-21 X 1831)...
- noc listopadowa, (29 XI 1830)