nowinki rel. do Polski przenikały dzięki wyjazdom szlachty oraz kontaktom mieszczan (w tym pochodzenia niem.). Stąd luteranizm znajdował zwolenników w miastach prus., natomiast kalwinizm wśród szlachty i magnaterii (Chodkiewicze, Radziwiłłowie, Leszczyńscy, Ossolińscy) oraz intelektualistów (Andrzej Frycz-Modrzewski, Mikołaj Rej). Stanowisko Zygmunta I Starego było zdecydowanie antyreformacyjne. Kilkakrotnie wydawał on ostre edykty antykacerskie, grożąc nawet konfiskatą dóbr za posiadanie "heretyckich" ksiąg (1520, 1523, 1535). Słabość aparatu państwowego uniemożliwiała realizację tych decyzji. Zwiększająca się rzesza zwolenników r. doprowadziła już za panowania Zygmunta Augusta do szeregu ustępstw ze strony Kościoła (sądownictwo, dziesięciny, wybór duchownego we własnych dobrach). 14 IV 1570 3 główne wyznania reformacyjne: arianie, bracia czescy i kalwini, doprowadziły do podpisania swoistego paktu o nieagresji (zgoda sandomierska), a podczas sejmu konwokacyjnego w Warszawie (2-28 I 1572) zawiązano konfederację warszawską gwarantującą swobody rel. Zasady konfederacji przetrwały do czasów Stanisława Augusta (mimo pewnych ograniczeń w prawach polit.), choć liczba szlacheckich protestantów systematycznie malała.
- OSSOLIŃSKI, Hieronim (?-1576)
- Kochanowski Jan, (1530-84)