(Wielka Rewolucja Francuska) 1789-99
rewolucja wywołana kryzysem społ.-gosp. i polit.; nieurodzaj i związana z tym drożyzna, uderzający w rodzimą gospodarkę układ handlowy z Anglią spowodowały wzrost niezadowolenia stanu trzeciego krytykującego przywileje duchowieństwa i szlachty, próżniacze życie dworu i rosnący ucisk podatkowy; idee oświecenia mobilizowały do walki z absolutyzmem i ustrojem feudalnym; stanowi trzeciemu przewodziła dążąca do zdobycia władzy burżuazja, która miała poparcie drobnomieszczaństwa i chłopstwa; niezadowolenie stanu trzeciego pogłębiały nieudolne rządy Ludwika XVI, który nie potrafił uporać się z trudnościami finansowymi; zwołane 5 V 1789 Stany Generalne na wniosek E.J. Sieyesa przekształciły się w Zgromadzenie Nar. (konstytuanta). Zdobycie przez lud Paryża 14 VII 1789 znienawidzonego powszechnie więzienia Bastylii uważa się za początek r.f.; pod wpływem masowych rozruchów na wsi w nocy 4/5 VIII 1789 Zgromadzenie Nar. zniosło przywileje stanowe; 26 VIII ogłosiło Deklarację praw człowieka i obywatela; w 1791 uchwaliło konstytucję, która weszła w życie 14 IX; w 1792 Francja wypowiedziała wojnę Austrii, która uzyskała pomoc Prus; po przełomowym ataku ludu paryskiego na Tuileries 10 VIII 1792 postanowiono, że o ustroju Francji zadecyduje wybrany (we IX) na podstawie powszechnego prawa wyborczego Konwent Nar. (Konwencja). W Konwencie coraz większą rolę odgrywali jakobini; pod wrażeniem niepowodzeń wojennych i oskarżeń króla o zdradę, Konwent Nar. ogłosił 22 IX 1792 Francję republiką, Ludwika XVI skazano na śmierć; wyrok wykonano 21 I 1793 (jesienią stracono również jego żonę, Marię Antoninę). W 1793 zawiązała się pierwsza koalicja antyfranc. z W. Brytanią na czele, we Francji zaś zaczęły zawiązywać się spiski monarchistyczne, w Wandei wybuchło powstanie kontrrewolucyjne (krwawo stłumione); jakobini ratując rewolucję utworzyli Komitet Ocalenia Publicznego, a 24 VI 1793 ogłosili nową, b. demokr. konstytucję gwarantującą wszyst-
kim Francuzom, którzy ukończyli 21 lat, bierne i czynne prawo wyborcze (jednak nie weszła ona w życie); wprowadzono ceny maksymalne na żywność, chłopi mogli kupić ziemię skonfiskowaną duchowieństwu i szlachcie-emigrantom; zreorganizowano armię (L. Carnot), która zaczęła odnosić sukcesy, wyparto wojska koalicji za Ren; jakobini zwalczani przez monarchistów wprowadzili terror, w Paryżu powołano Trybunał Rewol., terrorem jakobini spacyfikowali kraj, stłumili opozycję, ale M. Robespierre zaczął wówczas likwidować przeciwników osobistych (m.in. G.J. Dantona) tracąc poparcie ludu, a sterowanie gospodarką przez państwo wywoływało niezadowolenie burżuazji; przeprowadzony 9 thermidora (27 VII 1794) zamach stanu obalił dyktaturę jakobinów; w latach 1795-99 we Francji rządził dyrektoriat; zamach stanu Napoleona Bonaparte (18 brumaire'a - 9 XI 1799) uważa
się najczęściej za koniec r.f., choć niektórzy historycy za datę kończącą ją uważają rok 1815.
- rewolucja, wybuch proletariackiej...
- WIELKA REWOLUCJA FRANCUSKA, .
- REWOLUCJA FRANCUSKA 1789-99, rewolucja społ., która...