rewolucja społ., która obaliła monarchię i ustrój feudalny we Francji; jej skutkiem była przebudowa ustroju polit. w kraju: od monarchii konstytucyjnej, poprzez I Republikę i fazę terroru, po ustanowienie cesarstwa; jej przyczyny były różnorakie: głęboki kryzys finansowy monarchii, który próbowano niwelować zwiększaniem podatków; rosnąca pod wpływem idei oświeceniowych niechęć do absolutyzmu i struktury stanowej; rozwój samoświadomości społ. Francuzów i pojawienie się, gł. pod wpływem prasy i wydawnictw ulotnych, "opinii publicznej"; klęska nieurodzaju 1788; gł. siłami r.f. była inteligencja pozbawiona perspektyw kariery, chłopi i miejski proletariat; wskutek coraz silniejszych nacisków król Ludwik XVI zwołał 5 V 1789 Stany Generalne; wybory do nich stały się okazją do sprecyzowania żądań społ. i polit. reform; 17 VI Stany Generalne uznały się za Zgromadzenie Narodowe (gł. przywódcy: M.J. La Fayette, G.H. Mirabeau, E.J. Sieys), które 9 VII przekształciło się w Konstytuantę.
Król odrzucił postulaty Zgromadzenia, a na dodatek zdymisjonował popularnego ministra finansów J. Neckera, uznawanego za zwolennika reform gospodarczych; 14 VII lud Paryża, wzburzony postawą monarchy, zaatakował twierdzę Bastylia, uznawaną za symbol absolutyzmu i zburzył ją; pod wpływem tych wydarzeń król zaakceptował żądania Zgromadzenia, gł. po to, aby powstrzymać dalszą radykalizację nastrojów; na przełomie VII i VIII dochodzi do buntu chłopów, domagających się zniesienia obciążeń feudalnych (Wielka Trwoga); 26 VIII Zgromadzenie przyjęło , zawierającą gwarancję równości wobec prawa, suwerenności narodu, wolności słowa i wyznania oraz nienaruszalności własności prywatnej; 1790 dokonano głębokiej reformy adm. państwa (decentralizacja, ustanowienie wybieralnej władzy w nowo powołanych departamentach); w tym samym roku ukazały się dekrety o zajęciu majątków kościelnych i likwidacji klasztorów; zobowiązano także duchowieństwo do złożenia przysięgi na wierność Konstytucji (przysięgę złożyło wielu prowincjonalnych duchownych, natomiast całkowicie zbojkotowali ją wysocy hierarchowie Kościoła franc., co naraziło ich na represje).
3 IX 1791 ogłoszono wybieralne Zgromadzenie Prawodawcze najwyższą władzą ustawodawczą, co oznaczało przekształcenie Francji w monarchię konstytucyjną; w Zgromadzeniu największą rolę odgrywali przedstawiciele jakobinów, żyrondystów i kordelierów ( M. Robespierre, G.J. Danton, C. Desmoulins, J. Marat, J.P. Brissot, P. Vergniaud, H. Petion); X 1791 wybrano nową Legislatywę, zdominowaną przez żyrondystów; jednocześnie Francja wypowiedziała wojnę Prusom i Austrii, chcąc w ten sposób uprzedzić ewentualną interwencję tych państw; król próbował w tej sytuacji ucieczki z kraju, ale zamiar ten został udaremniony: monarchę oskarżono o zdradę narodową i po krótkim procesie stracono (23 I 1793); nowo wybrany Konwent Narodowy z przewagą żyrondystów proklamował Francję republiką (22 IX 1792); sytuacja zewn. Francji (jawna wrogość większości dworów europejskich) i wewn. niepokoje (głód, spiski arystokracji, wybuch powstania w Wandei i szuanów w Bretanii) ułatwiły wprowadzenie w kraju państwowego terroru; wiosną 1793 przewagę w Konwencie zdobyli jakobini, rozpoczynając krwawe tłumienie wszelkich przejawów kontrrewolucji; ściganiem zwolenników antyrepublikańskich poglądów zajęły się Komitet Bezpieczeństwa Publicznego oraz Komitet Ocalenia Publicznego; w walce z rzeczywistymi i domniemanymi przeciwnikami rewolucji posługiwali się prowokacją, szantażem, pomówieniem; ze szczególną gwałtownością jakobini uderzyli w Kościół zakazując praktycznie wszelkich publicznych przejawów religijności, wprowadzając nowy, rewolucyjny kalendarz oraz ateistyczny system szkolnictwa; VI 1793 aresztowano pod zarzutem sprzyjania wstecznictwu przywódców Żyrondy i stracono ich po spektakularnym procesie; jakobini ogłosili radykalny program rekonstrukcji armii, likwidację wszystkich pozostałości feudalizmu na wsi i wprowadzenie maksymalnych cen i płac, co miało im zjednać najuboższych chłopów i proletariat. Terror jakobiński osiągnął 1793-94 rozmiary wojny domowej, w czasie której zamordowano tysiące rzeczywistych i urojonych przeciwników rewolucji (gł. arystokratów, księży, inteligentów); 1794 ujawniła się opozycja wobec terroru, niszczącego wszystkie warstwy społeczeństwa Francji, a także - poprzez restrykcyjne nakazy - rujnującego gospodarkę i stanowiącego przyczynę narastającego ubóstwa większości społeczeństwa; IV 1794 Robespierre zlikwidował opozycję kordelierów (stracenie Dantona i Desmoulinsa), co stanowiło sygnał, iż każdy może teraz stać się ofiarą rozszalałego terroru; 27 VII jakobini zostali obaleni przez thermidorian, a następnego dnia ich przywódców stracono; jakobinom zakazano wszelkiej działalności, przywrócono swobody handlowe, a także represyjne instytucje republikańskie; 23 IX 1795 ogłoszono nową konstytucję, która powierzyła władzę wykonawczą dyrektoriatowi, zaś ustawodawczą dwuizbowemu parlamentowi. W tym samym okresie wzrasta ranga wojska kontrolującego sytuację w kraju, a także odnoszącego sukcesy w walce z tzw. I koalicją antyfranc.; 1798 następuje jednak atak tzw. II koalicji, któremu armia franc. nie jest w stanie sprostać, uwikłana w konflikty wewn.; 9 XI (czyli 18 brumaire'a wg kalendarza rewolucyjnego) Napoleon Bonaparte dokonuje udanego zamachu stanu, obejmując władzę jako pierwszy konsul (konsulat); 1804 zostaje mianowany cesarzem Francuzów.
R.f. wywarła wielki wpływ na sytuację ówczesnej Europy zarówno w aspekcie polit., jak też świadomościowym; stała się także wzorem dla wielu ruchów rewolucyjnych w Ameryce Płn. i Łac.; jej echa można odnaleźć w programach insurekcji kościuszkowskiej w Polsce 1794; obudziła indywidualistyczne dążenia w ludziach, zwracając im pojęcie wolności osobistej w dążeniu do samorealizacji na wielu płaszczyznach i stając się jednym z wielu źródeł romantyzmu; myślenie w kategoriach przeciwstawnych hierarchicznej, feudalnej koncepcji świata sprzyjało ujmowaniu ludzkości jako wspólnoty ludzi wolnych i niepodległych żadnemu narzuconemu z zewn. porządkowi; koncepcje te zrodziły wiele doktryn polit. w XIX i XX w.; zarazem r.f., uznawana powszechnie za "modelową", sankcjonowała potrzebę terroru państwowego jako nieuchronnego etapu walki o władzę, co znalazło odbicie m.in. w programach Komuny Paryskiej, a także w teorii rewolucji socjalistycznej Marksa i Lenina.
Powiązane hasła:ŚWIECKIE WYCHOWANIE, DYREKTORIAT, JEZUICI, TALMA, ÉCOLE DES BEAUX-ARTS, ANCIEN RÉGIME, SAGNAC, ENGHIEN Louis Antoine Henri de Bourbon Condé d, SIEYS, EDYKTPodobne hasła:
- rewolucja francuska, (Wielka Rewolucja Francuska)...