ruch polit. średniej szlachty pol., powstały na przełomie XV i XVI w. dążący do ograniczenia roli możnowładztwa zmierzającego do przekształcenia się w wyższy stan szlachecki, niełączenia urzędów, reform ustrojowych, skarbowych i wojsk. państwa. Egzekucjoniści wysuwali hasła egzekucji (przestrzegania) prawa, odebrania bezprawnie dzierżawionych królewszczyzn, kontroli sejmu nad polityką rozdawniczą króla. Po wyborze Zygmunta Augusta na w. ks. litew. i króla (1529) za życia ojca, domagano się utrzymania elekcyjności tronu oraz unii realnej z Litwą. Stanowisko Zygmunta Starego, a następnie Zygmunta Augusta było przeciwne, zmierzało do osłabienia egzekucjonistów. Dopiero na sejmie w 1562 Zygmunt August zdecydował się na porozumienie. Zapoczątkowano wówczas reformy skarbowe - 1/4 dochodu z królewszczyzn przechodziła w ręce dzierżawcy, 3/5 trafiało do skarbu, wojskowe - 1/4 dochodów króla przeznaczona była na utrzymanie armii (stąd wojsko kwarciane). W 1569 na sejmie lubelskim przeprowadzono mimo oporu magnatów litew. unię realną z Litwą. Zaangażowanie w realizację programu wśród szlachty słabło w miarę upływu lat. Kres ruchu nastąpił w pocz. XVII w.
- królewszczyzny, w dawnej Polsce dobra...
- CHOJEŃSKI Jan, (1486-1538)
- unia lubelska, unia pol.-litew. zawarta...