waltornia
instrument z grupy aerofonów ustnikowych; długa, koniczna rura zwinięta trzykrotnie w okrąg, rozszerzająca się w szeroką czarę głosową; w środk. części okręgu znajdują się trzy dodatkowe rurki włączane wentylami, co umożliwia wydobywanie z r. wszystkich dźwięków skali chromatycznej; strój F sprawia, że instrument transponuje o kwintę w dół (klucz wiolinowy) lub kwartę w górę (klucz basowy); skala (w pisowni) Fis1 do c3; dla ułatwienia wydobywania dźwięków najniższych i najwyższych stosuje się zmienne ustniki: szerokie dla niskich i wąskie dla wysokich dźwięków; barwę r. można zmieniać zatykając częściowo (dłonią lub tłumikiem) czarę głosową; r. są znane od czasów starożytnych, pierwsze wykonywano z rogu bydlęcego; służyły one przede wszystkim jako instrument sygnałowy; poprzednikiem dzisiejszego r. jest tzw. r. naturalny (znany od XVI w.), bez wentyli, na którym można zagrać tylko dźwięki szeregu harmonicznego lub - po przesłonięciu części czary głosowej - o półton wyższe; instrument ten stosowano w zespołach fanfarowych i do sygnalizacji (r. myśliwski); do niedawna na kolei używano niewielkiego r. naturalnego do sygnalizacji w czasie przetaczania i formowania składów pociągów; w XVIII w. do rury głosowej r. dołączono dodatkowe odcinki, włączane suwakiem (r. inwencyjny), umożliwiające dokładne strojenie instrumentu; wentyle wprowadzono w XIX w.; ob. spotyka się tzw. r. podwójny z czterema wentylami, strojący o kwartę w górę.