(1821-81)
powieściopisarz rosyjski, najwybitniejszy przedstawiciel prozy psychologicznej; 1843 ukończył Wojskową Szkołę Inżynieryjną w Petersburgu, jednak opuścił wojsko i poświęcił się pracy lit.; 1846 opublikował debiutancką powieść Biedni ludzie, którą krytyka oceniła bardzo wysoko, widząc w D. jednego z najwybitniejszych przedstawicieli rosyjskiego naturalizmu. Twórczość D. ewoluowała jednak od typowych dla szkoły naturalnej rozwiązań w zakresie motywacji i konstrukcji postaci w stronę pogłębionej analizy psychologicznej, a także zagadnień moralnych, rozwiązywanych z jednej strony w duchu tradycyjnej etyki, z drugiej zaś formułowanych w sposób wskazujący liczne powiązania z tendencjami w etyce europejskiej 2. poł. XIX wieku. Powstający w ten sposób kontrast obu ujęć prowadził D. do tematów, takich jak patologie osobowościowe, relatywizm pojęć dobra i zła w człowieku, rozdwojenia psychicznego, niejasnych obszarów między realnością i marzeniami ludzkimi (Sobowtór, Gospodyni, Białe noce). Udział D. w spisku pietraszewców spowodował 1849 jego aresztowanie i skazanie na śmierć; ułaskawiono go, zamieniając wyrok na 4 lata katorgi i przymusową służbę wojskową; 1859 powrócił do Petersburga; okres odbywania kary zaowocował Wspomnieniami z domu umarłych - utworem, w którym pojawiają się motywy charakterystyczne dla późniejszej twórczości: tajemnica ludzkiej natury, która przejawiać się może w czynach niezrozumiałych dla otoczenia, irracjonalnych i niezgodnych z tradycyjnymi regułami etycznymi; 1866 ukazała się powieść, która przyniosła D. ogromną sławę: Zbrodnia i kara, w której rozbudzony, ale nie do końca uświadomiony indywidualizm bohatera prowadzi go do zbrodni, a zarazem cierpienia moralnego; mimo rosnącej sławy w tym okresie życia w D. pogłębia się depresja, ujawniająca się zwłaszcza w czasie pobytu w Europie Zach.; rozdzierany wątpliwościami, przypływami na przemian zniechęcenia i nagłej euforii, walcząc z nałogami (był m.in. nałogowym hazardzistą, rujnującym majątek i coraz bardziej uzależnionym od wierzycieli) tworzy powieść Idiota; kontakty z rosyjskimi rewolucjonistami na Zachodzie usposobiły go wrogo do tego ruchu, skłaniając do zajmowania postaw coraz bardziej konserwatywnych (Biesy); 1879-80 ukazała się powieść Bracia Karamazow, w której w sposób niezwykle wnikliwy analizował zagadnienia stosunku człowieka do Boga i brak wiary, a nawet zapiekłą nienawiść do niej. Twórczość D. wywarła ogromny wpływ na cały późniejszy rozwój prozy psychologicznej dzięki mistrzostwu i nowatorstwu konstrukcji powieściowej, wnikliwości i wielopłaszczyznowości studium psychologicznego postaci, dostrzeżeniu wielowymiarowego i relatywnego charakteru pozornie oczywistych kategorii moralnych dobra i zła, sceptycyzmowi w ocenie ludzkiej natury. Poglądy filozoficzne D. z jednej strony wyrastają z atmosfery duchowej panującej wśród rosyjskiej inteligencji XIX w., z drugiej są jej oskarżeniem, zmuszającym do rewizji wielu przekonań - w tym tych, które odnosiły się do sfery polityki i życia społecznego. Dzieła D. były przekładane na niemal wszystkie języki świata, adaptowane dla filmu i teatru.
BACHTIN Michaił M., TROYAT, ZAMKOW, HANUSZKIEWICZ, GROSSMAN, BRENNER Josef Chaim, ROSYJSKA LITERATURA, JASTRZĘBIEC-KOZŁOWSKI, SKARŻANKA, MAJKOW
- Dostojewski Fiodor, (1821-81)
- Dostojewski Fiodor, (1821-1881)
- Dostojewski Fiodor Michajłowicz, (1821-81)