symbol obecny w wielu kulturach od najdawniejszych czasów; symbol chrześcijaństwa i przedmiot kultu religijnego, obecny w sztuce sakralnej od III w., później zastosowany w liturgii, a także jako b. częsty temat przedstawień w sztukach plastycznych (krucyfiks, Ukrzyżowanie) i w układach przestrzennych budowli sakralnych; plany kościołów rozwiązywano w układzie k. łacińskiego (bazyliki z transeptem), k. greckiego (budowle centralne), k. św. Antoniego (bazyliki starochrześcijańskie). K. przypisywano wiele znaczeń i dostrzegano w nim liczne właściwości magiczne: symbolizował - oprócz znaczeń nadanych mu przez chrześcijaństwo - oś świata i cztery jego strony, cztery dziedziny ducha, połączenie przeciwieństw, życie i nieśmiertelność, ducha i materię, wieczność, siłę stwórczą, element męski (falliczny), miłość seksualną, ptaka z rozpostartymi skrzydłami, człowieka z rozłożonymi ramionami, element boskości w człowieku i ptaku, ogień (swastyka w Indiach i u Germanów), Słońce (np. w Asyrii, u Celtów), most do Nieba. Większość tych znaczeń skupiła się także w dzisiejszym, związanym ze śmiercią Chrystusa znaczeniu k. K. później łączono z innymi symbolami (np. k. świętych - z kwiatami, liśćmi drzew, narzędziami); k. umieszczony na kuli był znakiem władzy cesarskiej, królewskiej; połączony z kotwicą i sercem oznaczał wiarę, nadzieję i miłość; jako symbol płodności, rozmnażania i powodzenia stał się także symbolem arytmetycznym dodawania (plus) i mnożenia (ułożony na boku (x). Najbardziej znane odmiany k.: łaciński, grecki, św. Andrzeja, św. Antoniego, kotwicowy, maltański, lotaryński, prawosławny i inne, odmianą k. jest też swastyka. W czasach nowożytnych motyw k. wprowadzono do orderów i odznaczeń.
KAJZERKA, CRUX, KRUCYFIKS, KARAWAKA, JASTRZĘBIEC, PAULICJANIE, ANTROPOLOGIA BIBLIJNA, CRU, KRZYŻ POŁUDNIA