organizacja przestępcza o rozbudowanej i hierarchicznej strukturze; nazwa odnosi się zwł. do organizacji na Sycylii oraz do działającej na terenie USA organizacji związanej z ludźmi pochodzącymi z Sycylii; m. powstała na Sycylii z końcem średniowiecza, początkowo była to tajna organizacja mająca na celu walkę z obcymi władcami i najeźdźcami (Saraceni, Normanowie, Hiszpanie), rozwinęła się z małych oddziałów zbrojnych (maffie), które broniły przed bandytami posiadłości ziemskich podczas nieobecności właścicieli; w XVIII i XIX w. d-cy tych strażniczych oddziałów zaczęli od swoich dotychczasowych panów żądać haraczu, w zamian za ochronę zbiorów itp.; przetrwała w XIX w., gdyż oficjalna władza była gorsza, niż niepisane prawo m.; istotą m. była "omerta", bezwzględny obowiązek milczenia na temat działalności oraz zakaz współpracy z oficjalną władzą; Mussolini praktycznie zlikwidował działalność m., ale po wyzwoleniu Amerykanie zwolnili z więzienia wielu skazanych czł. m.; po wojnie sferą działania m. stało się budownictwo, wymuszenia, działalność gosp.; w latach 70. zaangażowała się w przeróbkę i produkcję heroiny na potrzeby rynku amer., ogromne dochody doprowadziły do krwawych wojen między "rodzinami"; w pocz. XX w. m. przeniosła się wraz z emigracją włoską do USA, po okresie krwawych konfrontacji w latach 20. pokonała organizacje żydowskie, polskie i irlandzkie; w okresie prohibicji zajmowała się produkcją i dystrybucją napojów alkoholowych, z końcem lat 30. m. opanowała w USA rynek narkotyków, prostytucji i hazardu; w USA przyjęła nazwę "Cosa Nostra" (Nasza Sprawa) i w latach 60. stała się najpotężniejszą organizacją przestępczą w USA; z zasady jedno miasto podlega jednej "rodzinie" (w N. Jorku działało jednak 5 "rodzin"), która kierowana jest przez "dona"; ma on kilku zastępców i doradców (consigliere); caporegime są dowódcami żołnierzy mafijnych, ale często kierują legalnymi przedsiębiorstwami należącymi do "rodziny"; pod koniec XX w. zmniejszenie się wpływów m. na rzecz innych organizacji i stopniowe zerwanie z tradycją sycylijską; współcześnie wyróżnia się cztery odgałęzienia wł. mafii: sycylijską Cosa Nostrę, neapolitańską Camorrę, apulijską Sacra Corona Unitę i kalabryjską Ndranghetę (wł. ndranghi - mężni); za najpotężniejszą uważa się tę ostatnią, skupiającą w rejonie Kalabrii ok. 200 klanów (6 tys. mężczyzn) i zagarniającą ok. 3,4% włoskiego PKB; wg szacunkowych obliczeń jej zysk w 2004 wyniósł 34 mld euro - osiągnięty gł. z handlu narkotykami i przejmowania zamówień publicznych; patrz też yakuza.
MAFIA
Nauki społeczne i humanistyka
ANDREOTTI Gulio, PONTE, OMERT, YAKUZA