rzeczpospolita
(łac. res publica = rzecz wspólna, powszechna) forma państwa oparta na wybieralności najwyższych organów władzy; wybory mogą być bezpośrednie (powszechne) lub pośrednie (poprzez wybieralnych elektorów); pojawiła się już w starożytności (demokratyczna r. ateńska); w średniowieczu była typowa dla wł. miast (Wenecja, Genua), pod koniec XVIII w. pod wpływem ideologii rewolucji franc. 1789 zaczęła upowszechniać się przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych Ameryki Płn.; od połowy XIX w. w Ameryce Płd., zaś w XX w. w Europie, krajach Azji i Afryki; w ustroju republikańskim gł. instytucjami władzy są: parlament (jedno- lub dwuizbowy), prezydent (wybierany w wyborach powszechnych lub pośrednich, przez parlament), rząd (odpowiedzialny przed parlamentem, tworzony z większości parlamentarnej lub na zasadzie koalicji partii); w zależności od zakresu kompetencji i odpowiedzialności poszczególnych ogniw władzy w r. wyróżnia się formy rządów: parlamentarno-gabinetowy, prezydencki, kanclerski; dla rozwiniętych r. charakterystyczne jest ukształtowanie się partii, jako ugrupowań posiadających program polit. i rywalizujących o władzę na forum parlamentu. Pod wpływem ideologii republikańskiej doszło do stopniowego przekształcenia lub zaniku różnych form monarchii (w Polsce XVI w. król scedował pewne uprawnienia na rzecz parlamentu stanowego); we współcz. monarchiach europejskich (Anglia, Belgia, Holandia, kraje skandynawskie, Hiszpania) władca pełni jedynie funkcje reprezentacyjne, władzę ustawodawczą posiada parlament i on ustala skład gabinetu.