powszechniki
pojęcia ogólne (oraz odpowiadające im terminy, nazwy ogólne), które dadzą się orzekać jednoznacznie o pewnej kategorii (klasie, rodzaju, gatunku) przedmiotów; spór o u. wybuchł ze szczególną siłą w średniowieczu i dotyczył tego, czy istnieją zarówno u. (idee, byty ogólne), jak i byty jednostkowe (indywidua) - czy też istnieją wyłącznie te drugie (indywidua); stanowiska w tym sporze zwykło dzielić się zgodnie z łac. formułą universalia ante rem, in re, post rem: Istnienie u. przed rzeczą konkretną (ante rem), np. istnienie "człowieka w ogóle", "trójkąta w ogóle" głosił realizm skrajny, uznając jednocześnie istnienie oddzielnego wiecznego świata idei. Realizm umiarkowany głosił, że u. istnieją w rzeczy (in rem) jako ich istota. Natomiast nominalizm (w różnych wariantach od terminizmu do konceptualizmu) głosił, że wpierw istnieją rzeczy konkretne (indywidua), a dopiero później na ich podstawie umysł ludzki wytwarza sobie pojęcia ogólne (post rem). W sporze o u. Kościół starał się zwalczać nominalizm, ponieważ wykluczenie istnienia bytów ogólnych i uznanie, że mogą istnieć tylko byty jednostkowe - musiało prowadzić w dalszej konsekwencji do zaprzeczenia istnieniu jednej istoty boskiej w trzech osobach (Trójcy św.). Najbardziej kompromisową próbą rozwiązania sporu o u. zaproponował Albert Wielki, który przyjął, że u. istnieją zarówno przed rzeczami, jak w rzeczach oraz po rzeczach; przed rzeczami jako prawzory rzeczy stworzonych w myśli Boga, w rzeczach (obok cech jednostkowych) jako urzeczywistniona w nich istota i po rzeczach - jako pomyślane w pojęciach ogólnych cechy wspólne podobnych do siebie rzeczy konkretnych.
- spór o uniwersalia, spór o powszechniki, jeden z gł. sporów...
- POWSZECHNIKI, .
- TERMINIZM, w tzw. sporze o uniwersalia...