placówka oświatowa dla dorosłej młodzieży chłopskiej; pomysłodawcą był Duńczyk N.F.S. Grundtvig, założyciel pierwszego u.l. 1844 w Rödding; pierwotnie z internatem dla słuchaczy kilkumiesięcznych lub kilkutygodniowych kursów (gł. humanistycznych: język ojczysty, historia, zagadnienia kulturalno-społ. współczesnej wsi); metoda nauki żywym słowem, osobistym kontaktem wykładowcy z kursantami, życiem we wspólnocie; na przełomie stuleci ruch u.l. przyjął się szeroko w Europie, potem w świecie (Argentyna, Australia, Japonia); w Polsce pierwsza była 1900 Ferma Pszczelarsko-Ogrodnicza "Pszczelin" koło Warszawy, założona przez J. Dziubińską, potem szkoły internatowe dla młodzieży wiejskiej zakładane 1905-13 w Kruszynku, Gołotczyźnie, Sokołówku, Bratnem, Krasieninie; 1921 ksiądz A. Ludwiczak swą placówkę w Dalkach pod Poznaniem nazwał jako pierwszy u.l., najgłośniejsze były u.l. ZMW "Wici" w Szycach pod Krakowem 1924-31 i Gaci Przeworskiej 1932-39, kierowane przez pol. ideologa u.l. I. Solarza; 1939 były 22 placówki tego typu (państwowe, organizacji społ.-polit., Kościoła, towarzystw regionalnych); po II woj. świat. do 1948 działało 80 u.l. zrzeszonych w powstałym 1945 Towarzystwie Uniwersytetów Ludowych RP (TUL RP); 1949-52 u.l. zlikwidowano, zostawiając 3 dla repolonizacji ziem zach.; TUL RP złączono z Towarzystwem Uniwersytetu Robotniczego w Towarzystwo Uniwersytetów Robotniczych i Ludowych (TURiL), które zlikwidowano włączeniem do Towarzystwa Wiedzy Powszechnej; po 1956 u.l. odrodziły się pod egidą Związku Młodzieży Wiejskiej ulegając stopniowo zmianom metodyczno-organizacyjnym; 1979 istniało 9 takich placówek; od 1981 powstają nowe, z inną metodyką i organizacją: niedzielne, środowiskowe, niestacjonarne, tworzone przez reaktywowane TUL i Komisję do Spraw Duszpasterstwa Rolników Episkopatu Polski; poprzednio działające są skupiane w stowarzyszeniu Polskie Uniwersytety Ludowe.
- UNIWERSYTET POWSZECHNY, uczelnia dostępna wszystkim,...
- TOWARZYSTWO UNIWERSYTETÓW LUDOWYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ, założone 1945 w Warszawie...
- TOWARZYSTWO UNIWERSYTETU ROBOTNICZEGO, TUR