Integracja z Wspólnotami Europejskimi (dziś Unia Europejska) stała się jednym z priorytetów polskiej polityki zagranicznej po 1989. Przed tą datą przynależność do RWPG uniemożliwiała uznanie WE, jak i ich kompetencji w dziedzinie zawierania prawnie wiążących porozumień. Pierwsze kontakty miały charakter sektorowych umów handlowych zawieranych z poszczególnymi Wspólnotami. W 1986 M. Gorbaczow zezwolił na osobne rokowania państw członkowskich RWPG z WE.
W 1988 doszło do nawiązania przez Polskę stosunków dyplomatycznych z WE i rozpoczęcia negocjacji dot. umowy o handlu i współpracy. W 1989 rząd T. Mazowieckiego doprowadził do podpisania tej umowy oraz ustanowienia przedstawicielstwa RP przy WE w Brukseli (pierwszym ambasadorem został w II 1990 J. Kułakowski); państwa G-7 zadecydowały o uruchomieniu programu PHARE, którego koordynację powierzyły Komisji WE. W 1990 Komisja WE otwiera swoje przedstawicielstwo w Polsce; Bruksela przyjmuje polski wniosek o rozpoczęcie negocjacji stowarzyszeniowych.
Stowarzyszenie. 16 XII 1991 w Brukseli podpisany zostaje tzw. Układ Europejski – reguluje on zasady stowarzyszenia Polski z WE; szczególny nacisk położony został na wspieranie ustrojowej i gospodarczej transformacji w Polsce i stopniowe doprowadzenie do utworzenia strefy wolnego handlu między stronami układu (w celu ochrony mniej konkurencyjnej pol. gospodarki przyjęto asymetryczny model liberalizacji – znoszenie ceł na towary pol. przez stronę wspólnotową przy zachowaniu pol. ceł na towary importowane z WE – oraz umożliwiono ochronę całych sektorów gospodarczych przez stronę pol.); Polska miała otrzymywać pomoc finansową na przeprowadzanie reform w postaci bezzwrotnych subwencji z programu PHARE oraz kredytów przyznawanych przez Europejski Bank Inwestycyjny. Część handlowa umowy wchodzi w życie w 1992 (całość 1 II 1994). W VI 1993 na szczycie Rady Europejskiej w Kopenhadze zostały ustalone kryteria, które musi spełnić państwo ubiegające się o członkostwo w UE (kryteria kopenhaskie).
8 IV 1994 Polska składa wniosek o członkowstwo w UE; w XII na szczycie UE w Essen obecny jest po raz pierwszy przedstawiciel Polski (W. Pawlak), Rada Europejska przedstawia środkowoeuropejskim państwom stowarzyszonym „strategię przedakcesyjną”. W 1995 Komisja Europejska publikuje Białą Księgę, która podsumowuje stan przygotowania krajów stowarzyszonych, w tym Polski, do integracji z Jednolitym Rynkiem Europejskim, a także prezentuje środki (także instytucjonalne) jakie powinny zostać przedsięwzięte przez kraje kandydujące dla lepszego dostosowania się do wymogów rynku wewnętrznego UE (przewidywała powstanie TAIEX – Biura Wymiany Informacji o Pomocy Technicznej). W 1996 parlament RP powołał Komitet Integracji Europejskiej (odpowiedzialny za koordynację i tworzenie polityki integracji z UE), dla jego obsługi utworzono Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, którego sekretarzem została D. Hübner (w 2000 zastąpił ją na tym stanowisku J. Saryusz-Wolski). W 1997 rząd pol. przyjął Narodową Strategię Integracji opracowaną przez KIE; po wydaniu pozytywnej opinii o pol. wniosku o członkowstwo (tzw. Avis) UE zadecydowała o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Polską, a także Węgrami, Czechami, Estonią, Słowenią i Cyprem (tzw. grupa luksemburska).
Okres przedakcesyjny. 30 III 1998 rozpoczęty został proces rozszerzania UE. Wymagał on dużego wysiłku administracyjnego zarówno po stronie wspólnotowej (m.in. przygotowanie tzw. road maps, czyli harmonogramów działań dostosowujących gospodarki poszczególnych państw do sektorów jednolitego rynku, utworzenie programu Partnerstwo dla Członkowstwa, powołanie Zespołu Zadaniowego ds. Negocjacji Akcesyjnych), jak polskiej (ustanowienie Urzędu Pełnomocnika Rządu ds. Negocjacji o Członkostwo Polski w UE, stworzenie Narodowego Programu Przygotowania do Członkostwa w UE). Całość materii negocjacyjnej została podzielona na 31 obszarów. Pierwszym etapem negocjacji był screening, czyli przegląd prawa pol. pod kątem zgodności z prawem wspólnotowym (trwał IV 1998 – X 1999). Następnie miało miejsce uzgadnianie stanowiska pol. ze stanowiskiem unijnym w każdej z dziedzin. W 1999 dokonano rozdziału funduszy pomocowych dla państw kandydujących, miały one umożliwić jak najszybszą integrację z strukturami unijnymi (Polska w latach 2000-2006 otrzymywała ok. 900 mln euro rocznie z programów Phare, SAPARD, ISPA). W 2000 utworzono w Sejmie RP Komisję Prawa Europejskiego odpowiedzialną za przygotowywanie projektów ustaw dostosowujących prawo pol. do europejskiego, w Senacie utworzono Komisję Nadzwyczajnej Legislacji Europejskiej (w 2001 obydwie zostały zastąpione przez wspólną Komisję Europejską). Na szczycie UE w Nicei w 2000 podpisano traktat reformujący instytucje europ. – był to wyraz formalnej gotowości do rozszerzenia Unii. W VI 2001 Rada Europejska na posiedzeniu w Göteborgu uznała proces rozszerzenia Unii za nieodwracalny i ogłosiła chęć zakończenia negocjacji akcesyjnych do końca 2002; nastąpiła zmiana na stanowisku pol. negocjatora przy UE – został nim J. Truszczyński. Zakończenie negocjacji akcesyjnych odbyło się na spotkaniu Rady Europejskiej w Kopenhadze 12-13 XII 2002 – ich efektem był tekst Traktatu Akcesyjnego. Najdłużej negocjacje toczyły się w dziedzinie rolnictwa (kwestia wysokości dopłat, oraz wysokość kwot mlecznych), a także utrzymania 7% stawki VAT w budownictwie.
Przystąpienie do UE. Po potwierdzeniu tekstu traktatu i zaakceptowaniu wniosków członkowskich przez organy UE, 16 IV 2003 traktat akcesyjny został podpisany w Atenach (ze strony polskiej podpisy pod traktatem złożyli prezydent A. Kwaśniewski, premier L. Miller, minister spraw zagranicznych Wł. Cimoszewicz i sekretarz stanu w MSZ D. Hübner). 7-8 VI 2003 odbyło się w Polsce referendum w sprawie przystąpienia do UE (frekwencja wyniosła 55,85%, za przystąpieniem głosowało 77,45% głosujących). 22 VII 2003 prezydent Kwaśniewski ratyfikował tekst traktatu. 1 V 2004 Polska stała się członkiem UE.
- integracja europejska, proces stopniowego jednoczenia...
- Komitet Integracji Europejskiej, – naczelny organ administracji...
- Narodowa Rada Integracji Europejskiej, – została utworzona...