epoka w dziejach kultury europ. obejmująca swym zasięgiem zjawiska od schyłku XVI aż do pocz. XVIII w. Nazwa zapożyczona z historii sztuki, do lit. wprowadził ją E. Porębowicz w 1893, pierwotne znaczenie przypisuje się portug. barocco = nieregularna perła. Na kształt kultury b. znaczący wpływ wywarła kontrreformacja, której założenia określone na soborze trydenckim (1545-63) stały się szeroko upowszechnioną wizją nowej egzystencji człowieka, pełniejszej dzięki Ewangelii. Reformę kat. wspierał zakon jezuitów założony przez Hiszpana św. Ignacego Loyolę oraz represyjna działalność kongregacji Świętej Inkwizycji powołanej na nowo przez papieża (1542). W czasach b. ukształtowały się różnorakie koncepcje myślowe wyrażające ówczesne poglądy na świat. Idee głoszone przez jezuitów oraz interpretacja nauk św. Augustyna powtórnie przywołały obrazy konfliktu duszy i ciała, lęk człowieka wiódł do ascetycznych praktyk lub też kształtował różne próby wyzwolenia, co znalazło wyraz w poglądach odwołujących się do rozumu, doświadczenia, zaprzeczaniu istnieniu Boga. Nową koncepcję poznania sformułował F. Bacon, wartość myśli podkreślał Kartezjusz, znaczenie doświadczenia akcentował J. Locke, całościowy system myśli zbudował
B. Spinoza, a metafizyczny G.W. Leibniz. Barokowa lit. z wczesną jej fazą manieryzmem zgłębiając osobliwości świata sięga po odpowiednie dla tych wyobrażeń środki (alegorie, symbole, niezwykłe metafory, porównania), popularność zyskał emblemat łączący słowo z obrazem. Poezję cechuje zróżnicowana tematyka, od refleksji filoz. po zapis miłosnych przeżyć; bogactwo formy wyrażały założenia marinizmu; wśród gatunków znaczące: emblemat, sielanka, sonet, elegia, hymn. W epice popularność zyskały epos typu Raj utracony J. Miltona oraz romans poetycki posługujący się alegorią w ukazywaniu problemów miłosnych i psychol. Dramat barokowy zerwał z klasycznymi regułami gatunku, a na fakt ten niewątpliwie wpływ miała wcześniejsza twórczość W. Szekspira, który był prekursorem tej formy wypowiedzi twórczej; nowatorskie były dramaty hiszp. P. Calderona i Lopego de Vega; we Włoszech powstał nowy gatunek teatralny - opera, której twórcą był C. Monteverdi. Lit. pol. epoki b. pozostawała pod dużym wpływem sarmatyzmu, wczesne utwory należą jednak do nurtu poezji metafizycznej, rozważającej sens ludzkiego życia w aspekcie mistycznym, reprezentuje ją m.in. M. Sęp Szarzyński. Utwory wyrafinowanego piękna, powstałe w odmiennym nurcie radości czerpanej z otaczającego świata to m.in. liryka miłosna Sz. Zimorowica. Opisy życia plebejuszy, pochwała swobody poza ustalonymi społecznie normami są charakterystyczną cechą lit. sowizdrzalskiej, w której ramach wykształciła się komedia rybałtowska, dając początek teatrowi popularnemu. W dojrzałym b. znaczące miejsce zajęła liryka bliska konceptyzmowi, którą uprawiali D. Naborowski i J. A. Morsztyn, popularyzowała się proza pamiętnikarska ( J. Ch. Pasek), rozkwitała epistolografia (Jan III Sobieski). W epoce b. ukształtowały się początki czasopiśmiennictwa, powstała pierwsza gazeta "Merkuriusz Polski". Już po zwycięstwie nad Szwedami publikowane są najlepsze utwory W. Potockiego i W. Kochowskiego. U schyłku epoki odżyła tematyka metafizyczna, pewien rodzaj sarmackiego mesjanizmu prezentuje poezja barska, powstaje pierwsza w kulturze pol. encyklopedia J.B. Chmielowskiego Nowe Ateny (t. 1-2, 1745-46).