(wł. grotesca = malowidło znalezione wgrotach)
kategoria estetyczna, stylistyczna, gatunkowa wlit.
XX w.; termin g. pojawił się najwcześniej wlit. włoskiej XV w. wfunkcji satyry polit., obyczajowej ikarykatury; kanon estetyki g. wsztuce opracował G. Vasari wŻywotach najsłynniejszych malarzy, rzeźbiarzy iarchitektów, skąd trafiła do lit. wznaczeniu fantastycznego ornamentu, chwytu lit., np. wPróbach Montaigne’a, czy wupodobaniu do form wyolbrzymionych, wGargantua iPantagruel Rabelais’go; wXVII w. przełom wrozwoju g. stanowiły ryciny franc. rysownika J. Callota Kaprysy, Tancerze, Garbusy, Żebracy, popularyzując g. jako obrazy dziwacznych, przerażających potworów, fantastycznych monstrów (harpie, sfinksy, konie morskie) nie mających odpowiedników wnaturze. G. wprowadzając parodię zdroworozsądkowego oglądu świata wchodzi do burleski, karykatury, farsy ibłazenady, commedii dell’arte, maskarad przejawia się też wsztuce słowa, np. komicznych rymach, grach słownych izwykłych chwytach lingwistycznych. Bujny rozwój g. nastąpił wXVIII w. wsztukach pięknych iw lit., np. wPodróżach Guliwera Swifta; wXIX w. g. stoi pod znakiem romantycznej teorii sztuki, której podstawowym założeniem było mieszanie form, kontrastowe traktowanie fantastyki irealności. WXX w. termin g. jest już kategorią estetyczną, stylistyczną igatunkową; wPolsce pojawia się na przełomie wieków jako kalka językowa, zwł. wkońcowym etapie modernizmu, jako fenomen programowych założeń sztuki, idei synkretyzmu, np. wmalarstwie W.Wojtkiewicza, wtwórczości R. Jaworskiego (Historia maniaków, Hamlet drugi), praktyczną realizacją okazała się sztuka secesji nobilitująca ornament: linię płynną, falistą, rezygnując zperspektywy iświatłocienia, posługująca się dekoracyjnością, szczególnie ornamentem roślinno-zwierzęcym (owady, kwiaty, motyw metamorfozy). Wyznacznikami modernistycznej g. były szaleństwo, obłęd, fantastyka, demoniczność, maskarada, maska, manekin, karykatura, np. wmalarstwie E. Muncha, G. Klimta, J. Malczewskiego, wsztuce użytkowej K. Tichego, wteatrze (np. wmłodopolskim kabarecie) iw literaturze oraz wilustracjach pism modernistycznych. Za pomocą, parodii, pastiszu, deformacji semantycznych, składniowych, słowotwórczych imanipulacji jęz. wróżnych utworach lit. 20-lecia międzywojennego pojawiają się elementy g.: najbardziej "groteskowy" jest Witkacy potęgujący wdramatach kontrasty ideformacje (od Pragmatystów do Szewców), dalej B. Jasieński (Bal manekinów), Gałczyński (Porfirion Osiełek, czyli klub świętokradców), Tuwim (Bal woperze), W. Gombrowicz (wPamiętniku zokresu dojrzewania iw dramacie Iwona księżniczka Burgunda); wpowieści Ferdydurke odrodził inobilitował g., czyniąc zniej zasadę artystyczną, uniwersalny język artystyczny, filozofię życia człowieka uwikłanego "w Formę", czyli zbiór masek iról, jakie życie społ. nakłada na niego, wpłaszczyźnie estetycznej odkrywając wutworach opozycje piękna ibrzydoty, humoru ipowagi, farsy itragedii, B. Schulz (w prozie Sanatorium Pod Klepsydrą dążąc do secesyjnego stapiania elementów izacierania granic między płaszczyznami czasowymi, zbogactwem motywów g.: lalki, manekiny, mitologiczne Hybrydy, metamorfozy, np. wTraktacie omanekinach). G. traktują twórcy jako inspirację "nowej sztuki", całkowitej dehierarchizacji kultury, przedstawiając świat niespójny.
- GROTESKA, roślinny w formie wici,...
- GROTESKA, (lit.)
- tremendyzm, kierunek w lit. eksponujący...