doktryna filoz. głosząca, że jedynym tworzywem rzeczywistości jest materia, substancja mająca wymiary czasowe i przestrzenne, które podlegają zmysłowej percepcji. Z m. związane są w ontologii (nauce o bycie) odmiany realizmu i determinizmu, natomiast w teorii poznania agnostycyzm, empiryzm, racjonalizm, relatywizm. W filozofii m. przeciwstawia się idealizmowi oraz spirytualizmowi. Do najwybitniejszych przedstawicieli m. klasycznego należą (reprezentujący atomizm) Demokryt z Abdery i Epikur, a w epoce nowoż. T. Hobbes, J. de La Mettrie, P.Th. d’Holbach, C.A. Hel-
vetius. Terminu użył po raz pierwszy w XVII w. ang. chemik, fizyk i filozof
R. Boyle, a nieco później niem. filozof i matematyk G.W. Leibniz. Filozoficzny spór o substancję prowadzony w XVII- XVIII w. wyłonił m. mechanistyczny i pojmowanie świata na kształt maszyny, w którym ruch i przemiany można wyjaśniać za pomocą fizycznych praw mechaniki. W XIX w. F. Engels sformułował pojęcie m. dialektycznego wyjaśniając, że przyroda stanowi całość, której części oddziałują na siebie wzajemnie, stąd zmiany ilościowe prowadzą do zmian jakościowych, zastosowany przez K. Marksa do interpretacji ludzkich dziejów przybrał nazwę m. historyczny. Głosił on wpływ czynnika ekonomicznego na egzystencję człowieka, a za punkt wyjścia przyjął relacje między bytem społecznym a świadomością, co znalazło wyraz w sformułowaniu "byt określa świadomość". Historia wg tej teorii to dzieje walki klas, które powstają w rezultacie układu stosunków produkcji na danym etapie hist.
- MATERIALIZM, SYNONIM: wyrachowanie,...
- MATERIALIZM, stanowisko w teorii bytu...
- materializm historyczny, teoria rozwoju społ.,...