(gr. metaphora = przeniesienie znaczenia, przenośnia)
najpopularniejszy inajstarszy środek ekspresji jęz., ułatwiający wyrażenie myśli, doznań, uczuć. 1) Wtradycji językoznawczej najstarsza inajważniejsza zfigur stylistycznych, zwrot, wyrażenie lub wyrazy świadomie zastosowane wwypowiedzi wcelu uzyskania ich brzmieniowych, znaczeniowych iuczuciowych walorów do wzmocnienia ekspresywności języka, jego obrazowości lub emocjonalności, np. Łąka się śmieje - śmiech człowieka został "przeniesiony" na przyrodę. Wyróżniamy różne rodzaje metafor: antropomorfizacja, metonimia, onomatopeja, synekdocha, animizacja, personifikacja, oksymoron, hiperbola. 2) Wjęzyku potocznym m. są obecne wutartych zwrotach frazeologicznych, np. gołębie serce, kwaśna mina, sokoli wzrok. 3) Wznaczeniu lit. już Arystoteles wPoetyce wyróżnił 4 sposoby tworzenia m.: a) przeniesienie nazwy zgatunku na rodzaj, np. wzdaniu Okręt mi tutaj stoi - wyraz stoi jest użyty przenośnie zamiast "jest zakotwiczony"; b) przeniesienie nazwy zrodzaju na gatunek, np. Tysiącznych czynów wspaniałych dokonał Odyseusz - wyraz tysiącznych został użyty przenośnie zamiast "wielu"; c) przeniesienie nazwy zgatunku na gatunek, np. Spiżem duszę wyczerpał iodciął hartownym spiżem - wyrazy ciąć iczerpać oznaczają "odcięcie czegoś"; d) zastępowanie przez analogię, np. Czara ma się tak do Dionizosa, jak tarcza do Aresa - zastępując nazwę tarcza nazwą czara można zamiast dopełnienia Dionizosa użyć przydawki "bez wina", wyrażającej brak istotnej cechy czary. Tak rozumiana m. odpowiada pojęciu tropu, stosowanego wantycznej retoryce iwspółcz. stylistyce. Źródłem metaforyki rozumianej jako zasób m. wliteraturze jest antyk. Można wyróżnić np.: m. żeglarskie znane poetom rzym., którzy mieli zwyczaj porównywać komponowanie utworu lit. do podróży morskiej (Wergiliusza Georgiki, Pliniusz); m. osobowe, np. dla Homera ucieczka jest towarzyszem strachu, astrach synem Aresa, Pindar nazywa muzy córkami pamięci, deszcze dziećmi chmur, pieśni córkami muz, wBiblii znajdujemy ich bogactwo: "rzekłem więc zepsuciu, tyś jest moim życiem irobactwu, tyś jest moją matką isiostrą" (Hiob 17,4); upsalmisty spotykają się ze sobą Miłosierdzie iPrawda, Sprawiedliwość iPokój całują się wzajemnie (Ps 84, 11; 85, 10). Interesująca jest m. książki jako dziecka (w Uczcie Platona iu Owidiusza) ulubiona także wliryce renesansowej
P. Ronsarda ibarokowej L. Gongory; m. związane zjedzeniem, głównym ich źródłem jest Biblia, symbolem np. jest Ostatnia Wieczerza, także głodnych ispragnionych nazywa się błogosławionymi (Ew
J 4,15; 16, 27), naukę Chrystusa porównuje się do życiodajnego pokarmu; m. cielesne związane zodniesieniem intelektualnym, np. widzieć oczyma duszy, wyobraźni, sercem, spopularyzowane przez romantyków; m. teatralne (wszechświat to scena teatralna, aczłowiek jak lalka, dla M. Lutra historia świata jest Bożą grą marionetek, uJ. Kochanowskiego człowiek kukiełką).
- metafora, przyjrzeć się oryginalnej...
- METAFORA, .
- PRZENOŚNIA, metafora