(gr. nos = nowy + lógos = słowo)
innowacje jęz., nowe elementy wjęzyku; wyrazy, wyrażenia, formy gramat., znaczenie, konstrukcje składniowe powstałe zgodnie znormami poprawnościowymi obowiązującymi wjęzyku, np. długopis, amatorszczyzna, wyścig pokoju; n. może być funkcjonalnie, językowo uzasadniony (np. śliniaczek wznaczeniu serwetka nakładana pod szyję niemowlęciu podczas karmienia) lub nieuzasadniony, np. podgardle dziecięce (wówczas uważamy go za błąd językowy lub zjawisko puryzmu jęz.). Wyróżniamy n.: frazeologiczne, nowo utworzone związki frazeol., np. środki finansowe, wyścig zczasem, moce przerobowe; leksykalne, nowe wyrazy powstałe dla nazwania przedmiotów, pojęć, np. dalekopis, odrzutowiec, zimowisko; słowotwórcze, tworzone od wyrazów istniejących przez dodawanie przyrostków iprzedrostków, np. obozowisko (od wyrazu obóz), przedszkole (od szkoły), lub przez zestawienie początkowych elementów skrótów, np. ZUS, pedet (PDT), Pafawag; semantyczne, znaczeniowe, do wyrażenia zróżnicowanego stosunku mówiącego do kogoś lub czegoś, np. szpilki damskie, akademik (dom akademicki), buda (w jęz. młodzieżowym szkoła), afera (interes moralnie podejrzany); zapożyczone, wyrazy przeniesione zjęz. obcego, często wdosłownym brzmieniu, np. nokaut, faks, internet, kołchoz; poetyckie, tworzone przez twórców literatury, są celowo stosowanymi rozwiązaniami stylistycznymi, służącymi celom ekspresywnym, mają charakter jednorazowy inie rozpowszechniają się poza kontekstem wypowiedzi. Pojawiają się np. wtwórczości J. Kochanowskiego (białoskrzydła morska pławaczko), A. Naruszewicza (zefir skrzydłoruchy), poetów romantycznych: Słowacki, Krasiński, Norwid zerwali ztak charakterystycznym dla klasycyzmu typem formacji słowotwórczej, jaką było złożenie wfunkcji ozdobnego epitetu, mnożąc n. czasownikowe: moglić, wiecznieć, warianty przed- iprzyrostkowe już istniejących wyrazów: ponucać, osmucić, osmutniać się, spory zasób derywatów wstecznych: obrzask, chron, podzwon, złożeń zbez- (bezsiła, bezksiężycowy), -izm (szatanizm), -ista (rzępolista), -alny (niepokonalny), -icha (jaskułczycha, zwłaszcza uSłowackiego). Norwid tworzył neologizmy dezintegralne, np. od-począć wznaczeniu zacząć na nowo. Do tradycji romantycznej odwoływali się poeci młodopolscy imiędzywojnia: J. Tuwim (ziołoć, zielba, zielica, zieleniście, ziołoród), B. Leśmian (bezśmiech, niedowcielenie, zniszczota, bezbrzask, wszechleśny). Także wśród poetów współcz. są obecne, m.in. M. Białoszewski stosuje n. wtytułach wierszy, np. Namuzowywanie, Mirończarnia, Zmartwieńsiulpet.
- leśmianizmy, charakterystyczne dla...
- leksykalne środki stylistyczne, we współczesnej polszczyźnie...
- stylistyczne środki językowe, podstawa stylu artystycznego...