(gr. parabol = zestawianie, porównanie)
przypowieść, utwór lit. najczęściej prozatorski, wktórym fabuła, przebieg zdarzeń, zachowania ireakcje bohaterów mają poza jednostkowym ikonkretnym także wymiar uogólniający (np. prawdy moralne) odsyłający do uniwersalnych ipowtarzających się sytuacji ludzkiej egzystencji. Wlit. europ. funkcjonowanie tego gat. lit. związane było przede wszystkim ztradycją bibl. (np. przypowieść Salomona wST ip. wNT). Najbardziej znane p. nowotestamentowe to: osoli ziemi iświatłości (Mt 5, 13-16), otalentach (Mt 10, 25, 14-30), owielkiej wieczerzy (Łk 15, 5-24), odobrym pasterzu (J 10, 7-21). Funkcja p. jest odmienna od prostego egzemplum. Wlit. staropolskiej p. jest wypowiedzią spełniającą funkcję dydaktyczno-moralistyczną. Lit. romantyczna obficie czerpała zbibl. p. (np. Mickiewicz wKsięgach narodu polskiego ipielgrzymstwa…) realizując wiernie wzorzec: opowieść iinterpretacja. Wyjątkowa jest p. wtwórczości Norwida, pojmowana jako kategoria filoz. iestetyczna, jej wyjątkowość jako sposobu poznania świata najpełniej została sformułowana wRzeczy owolności słowa. Norwidowska p. ma za zadanie uchwycenie podobieństw iznaków zapisanych wnaturze, lecz nie czyni tego wcelu objawienia "nowej wiary", wiedza jest ujawniona, tzn. wydobyta znatłoku zdarzeń codziennych, które Norwid reinterpretuje rezygnując ze stylistycznych środków uwznioślenia. Formę p. mają też inne teksty poety, zwł. miniatury prozatorskie: Cywilizacja, Legenda, poemat Quidam. WXIX w. formą p. posługiwali się jeszcze H. Sienkiewicz wLegendzie żeglarskiej, B. Prus wFaraonie. Lit. współcz. wprowadziła zmiany wewnątrzgatunkowe, stąd paraboliczność wyrażała się wrozmaitych formach lit., np. dramacie (B. Brecht, Dobry człowiek zSeczuanu; W. Gombrowicz, Ślub), wpoezji (Z. Herbert wcyklu wierszy Pan Cogito; Cz. Miłosz, Przypowieść omaku zpoematu Świat - poema naiwne). Wprozie konstrukcje paraboliczne wyrażają ponadczasową sytuację człowieka, mogą dotyczyć np. konieczności przeciwstawiania się złu (Moby Dick H. Melville’a oraz Dżuma A. Camusa); deprawacji sprawujących władzę (np. Boski Juliusz J. Bocheńskiego, Ciemności kryją ziemię J. Andrzejewskiego, Z. Herberta Obrona templariuszy); samotności jednostki wświecie odczłowieczonym iwrogim (np. Proces F. Kafki, Mała apokalipsa T.Konwickiego); autodestrukcyjnej reakcji człowieka na totalne zło świata (np. Pod wulkanem M. C. Lowry’ego); poczucia nicości bytu, które człowiek usiłuje zagłuszyć oddaniem się wsłużbę jakiejkolwiek idei (np. Dola człowiecza
A. Malraux, Bramy raju J. Andrzejewskiego); konieczności bezwzględnej wierności przyjętym zasadom moralnym, np. wpowieściach J. Conrada, wpoezji Z. Herberta; rozdarcia człowieka między cielesnością aduchowością ( sacrum iprofanum), wyboru jako znaku życia godnego wpowieściach (np. Wilk stepowy, Narcyz izłotousty H. Hessego). P. jest więc terminem izjawiskiem wieloznacznym, łączy trzy główne problemy: obecność tradycyjnej przypowieści wlit. (do XIX w.), powieść jako parabola (XXw.), paraboliczność jako cecha wielkich utworów powieściowych ipoetyckich wyrażająca postawę uniwersalnej refleksji filozoficznej.
- parabola, „dziewczyna szeroka...
- PARABOLA, (lit.)
- SZEŚCIENNA PARABOLA, (mat.) płaska dana...