system znaków służących do utrwalenia lub zapisania jęz. mówionego; znaki własności; kipu Indian - zespoły sznureczków zwęzełkami służące do utrwalenia, zapamiętania, przekazania wiadomości; aroko - symboliczne listy muszelkowe plemion murzyńskich. Pismo właściwe rozwinęło się zpiktografii, przedstawień obrazkowych, wktórych znaki-słowa odnosiły się do pojęć, przykładem hieroglify staroegipskie, pismo Czejenów iCzirokezów zAmeryki Płn., Jukagirów zSyberii. Zzapisów piktograficznych rozwinęło się p. ideograficzno-fonetyczne, np. egipskie hieroglify, hieratyczne pismo Majów, Azteków, p.klinowe Mezopotamii, p. sumeryjsko---akadyjskie (od ok. IV tysiąclecia p.n.e.); pisma sylabiczne pochodzące od sumeryjsko-akadyjskiego: elamickie, huryckie, uratyjskie, hetyckie, staroperskie, egejskie, kreteńskie, linearne, cypryjskie, pseudohieroglificzne zByblos; p. alfabetyczne (znakom, literom odpowiadają dźwięki mowy) - ukształtowane ok. 2.poł. II tysiąclecia p.n.e. na terenie Fenicji lub Palestyny. Zp. spółgłoskowego fenickiego (północnosemickiego) rozwinęło się m.in. p. greckie, wktórym wprowadzono pełną notację również dla samogłosek. Ten rodzaj notacji jako najdoskonalszy inajpełniejszy rozszerzył się; na jego podstawie powstało p. łacińskie (też p. słowiańskie - głagolica icyrylica), p.ormiańskie igruzińskie oraz semickie ob. szerokim zasięgu. Inny typ wokalizacji występuje wpismach neosylabicznych, np. etiopskim. P. japońskie (trzy) - zapożyczone zjęz. chińskiego znaki oznaczają całe sylaby pisane pionowo zgóry wdół iod prawej do lewej. Znaki chińskie (p. figuralne): Chińczycy nie znają alfabetu iich język nie jest do niego przystosowany, ponieważ jest złożony zogromnej liczby dźwięków. Wzapisie pisma, podobnie jak wmalarstwie chińskim ijap., kaligrafia jest związana zsemantyką: barwa igrubość kreski, sposób zapisu wpływają na znaczenie. Rękopisy miały postać zwojów, które nosili na plecach buddyjscy pielgrzymi. Mimo że piktogramy przejęły formę stylizowaną, ujawniające się wniektórych znakach kombinacje wskazują na metaforyczną stronę tego pisma (np. znak "ucho" + znak "smok" = głuchy), lecz najważniejszą sprawą wp. chińskim jest ton; wzależności od tego, wjakim tonie słowo zostało wypowiedziane, może oznaczać zupełnie co innego. Teksty napisane jęz. potocznym czyta się od lewej do prawej strony, natomiast jęz. lit. czyta się zgóry wdół lub od prawej do lewej strony. Współcześnie powstały nowe systemy dla języków Indian (np. Czirokezów, Kri); p. Eskimosów, p. ideograficzne wai wAfryce oraz alfabetyczne somalijskie. Sztuczne języki powstałe dla celów naukowych zjednolitą notacją fonetyczną dowolnego jęz.; alfabet Międzynarodowego Stowarzyszenia Fonetycznego (International Phonetic Association); Visible Speech - wizualny zapis drogą elektronową lub system notacji zw. alfabetyczną iin. Zob. też najstarsze teksty, księgi święte.
historia - między VI aI tysiącleciem p.n.e. Sumerowie iAkadowie stworzyli system znaków służący pomaganiu pamięci. Najdawniejsze ślady pisma to gliniane tabliczki Uruk zIV tysiąclecia p.n.e., rodzaj księgi rachunkowej, oraz piktogramy (uproszczone pismo obrazkowe). Późniejsze znaki ideograficzne są próbą zapisu fonetycznego. Akadowie (semiccy przodkowie Arabów iHebrajczyków) ok. 2000 p.n.e. używali pisma klinowego do zapisywania traktatów, kodeksów, inskrypcji (również na posągach ipomnikach) wdialekcie asyryjskim, babilońskim ido zapisu dawnego języka sumeryjskiego (świętego jęz. używanego wświątyniach); Sumerowie, Akadowie, Babilończycy, Asyryjczycy znali korespondencję, pocztę, zapisywali zaklęcia, wróżby, hymny rel., literaturę (Epos oGilgameszu). Pismo wynalezione wMezopotamii posłużyło także do zanotowania innych języków, np. elamickiego zkraju Elam, którego stolicą była Suza (obecnie Iran); jęz. Hetytów (lud zAnatolii wdzis. azjatyckiej części Turcji) mówiących jęz. indoeuropejskim (akadyjski należał do grupy jęz. semickich). Hetyci wynaleźli zczasem własne piktogramy - znaki hieroglificzne różne od sumeryjskich. Pomiędzy III aI tysiącleciem p.n.e. pismo klinowe zMezopotamii dotarło do Palestyny ina północ Armenii, gdzie zapisywano nim także teksty wjęz. kanaańskim iurackim. System pisma hieroglificznego stworzony przez Egipcjan jest systemem graficznym opartym na stylizowanym rysunku: ludzkich sylwetek, głów, ptaków, zwierząt, roślin, kwiatów. Pierwsze dokumenty zawierające inskrypcje hieroglificzne pochodzą zIII tysiąclecia p.n.e.; p.h. pochodzi prawdopodobnie zokresu wcześniejszego istanowi spójny system znaków oddających wprzybliżeniu dawny jęz. mówiony, którego ślady zachowały się do współczesności wjęz. koptyjskim. Pismo to składało się ztrzech rodzajów znaków: ideogramów - stylizowanych znaków piktograficznych lub ich zestawień wyrażających pojęcia, fonogramów przedstawiających wartość fonetyczną oraz determinantów - znaków określających kategorię rzeczy lub istotę, októrą chodzi wzapisie; najczęściej czytane od strony prawej do lewej, fonogramy mogą być jednolite, dwu- lub trzyliterowe. P. egipskie służyło do zapisywania inskrypcji, historii, opowiadało owydarzeniach, bitwach oraz sprawach prywatnych; służyło do prowadzenia rachunkowości, regulowania aktów prawnych, umów małżeńskich, maksym moralnych, hymnów ipieśni do bogów ikrólów, zapisywania poezji epickiej, miłosnej ibajek; obliczeń mat., astrologicznych, np. Kalendarz Elefantyny (za panowania Tutmosisa Iok. 1460 r. p.n.e.). P. starożytnej Krety do dziś stanowi tajemnicę. Około II tysiąclecia p.n.e. na Krecie (i przypuszczalnie wcałej Grecji) powstało pismo, które do dziś nie zostało odczytane. Dwa tysiące lat p.n.e. powstało p. chińskie, ułożone wspójny system między II w. p.n.e. aIIw. n.e. - wniemal nie zmienionej formie służy Chińczykom do dzisiaj. Zob. też pismo, alfabety, najstarsze teksty, księgi święte.