1) Kierunek filoz. określony jako system w pracach A. Comte’a, kontynuowany w doktrynach J.S. Milla i H. Spencera, głosił przekonanie o tożsamości świata przyrody i świata człowieka (monizm przyrodniczy), potrzebę uznania nauki za jedyne źródło wiedzy ( scjentyzm), praktycyzm w działaniu. 2) Okres w lit. pol. obejmujący czas od upadku powstania styczniowego 1864 do lat 1890-95. Za najwcześniejszego propagatora "filozofii pozytywnej" uważany jest ksiądz F. Krupiński, który w ogłoszonej w 1868 rozprawie Szkoła pozytywna dowodził, iż nauka nie musi stanowić opozycji wobec religii. Entuzjastą wiedzy pozwalającej wyjaśniać tajemnice był J. Ochorowicz, manifestem pokolenia pozytywistycznego stał się artykuł My i wy ogłoszony przez A. Świętochowskiego na łamach "Przeglądu Tygodniowego" (1871). Istotną częścią składową programów p. były praca u podstaw i praca organiczna, ważną rolę w kształceniu elity intelektualnej odegrała Szkoła Główna, literaturze wyznaczano początkowo zadania publicystyczne, miała służyć sprawom narodowym i społecznym, rolę wychowawczą miały spełniać utwory tendencyjne, szczególnie powieść z tezą, do takiego pisarstwa zachęcał m.in. P. Chmielowski w artykule Utylitaryzm w literaturze (1872). W okresie p. nastąpił w Polsce dynamiczny rozwój prasy, od 83 tytułów w 1864 r. do 355 w 1896 r., popularność zyskały nowe gat. publicystyczne -- kronika i felieton, wśród tytułów popularyzujących nowy sposób myślenia znaczące miejsce zajmowały "Przegląd Tygodniowy", "Ateneum", "Prawda", "Dziennik Literacki", natomiast konserwatywne poglądy publikowane były na łamach "Gazety Narodowej", "Czasu", "Przeglądu Polskiego". W końcu lat 70. pojawiły się głosy postulujące ograniczanie tendencji w lit. na rzecz bezstronnego obrazowania, np. studium E. Orzeszkowej O powieściach T. T. Jeża z rzutem oka na powieść w ogóle i artykuł P. Chmielowskiego Młode siły, co oznaczało docenienie realizmu mistrzowsko stosowanego już przez K. Dickensa, ale wcześniej przez H. Balzaka i Stendhala. Wyznacznikiem nowej szkoły lit. stał się jednak naturalizm, określony i zastosowany w powieściach E. Zoli, w Polsce jego obrońcą był A. Sygietyński, a reprezentantem w twórczości A. Dygasiński. W systemie gat. lit. nadrzędne miejsce zajmowała powieść, szczególnie współczesna, popularność zyskała nowela, uprawiano też obrazek, np. B. Prus, E. Orzeszkowa, H. Sienkiewicz, M. Konopnicka. Oprócz gat. prozatorskich sięgano po epikę wierszowaną: gawędę, powieść poetycką, poemat dygresyjny, np. T. Lenartowicz, W. Gomulicki, ale też i M. Konopnicka. Dramat p. nie pozostawił utworów wielkiej miary, pewną popularność zyskały komedie z życia świata ziemiańskiego J. Blizińskiego oraz mieszczańskie komedie M. Bałuckiego. Największą indywidualnością poetycką wczesnych debiutów był F. Faleński, wśród poetów popowstaniowych znaczące miejsce zajęli A. Asnyk i M. Konopnicka. Ostatnie dziesięciolecie mieści dojrzałą twórczość wielu pozytywistów, ale przynosi też utwory autorów nowej generacji.
- pozytywizm, ( albo : Pozytywizm...
- pozytywizm, kierunek filoz. zapoczątkowany...
- pozytywizm, 1. Kierunek filoz. określony...