(łac. providentia = opatrzność)
idea Boskiej opatrzności nad światem; pojawia się w antycznej stoickiej myśli filoz. (Chryzop, Epiktet, Seneka), obecna w neoplatonizmie (Plotyn); jedna z ważniejszych idei filozofii chrześc. wyrażającej pogląd, że Bóg otacza stałą opieką świat przez siebie stworzony, kieruje nim; wiara w opatrzność jest jednym z ważnych składników myślenia rel. i filoz. - sprawowaną przez transcendentnego wobec świata osobowego Boga z pomocą środków naturalnych i nadnaturalnych. P. filoz. pojawił się w 1. poł. XIX w.: na gruncie chrześc. tradycji (J. de Maistre) pozwalał człowiekowi zachować wiarę w prowidencjalny sens zła fizycznego i moralnego, np. katastrofy, kataklizmy, cierpienia; na gruncie idealistycznej filozofii (reprezentowany m.in. przez I. Kanta, J.G. Fichtego, W.J. Schellinga, G.W.F. Hegla) utożsamia opatrzność z prawidłowością rozwoju "natury" i "rozumu", neguje transcendentny status Boga. W pol. myśli filoz. p. opartej na rodzimej tradycji kat. (J. Hoene-Wroński, A. Cieszkowski, B. Trentowski, K. Libelt) głosi harmonię prawdy, wiary i rozumu podkreślając, że Bóg jest realnie istniejącą tożsamością idei natury, duszy i ciała, proponując jednak rozumowe poznanie prowidencjonalnego planu rzeczywistości. P. jako idei osobowego i transcendentnego Boga bronili poeci romantyczni: A. Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński, przekonani, że plan opatrznościowy realizowany jest za pomocą pośrednio wybranych jednostkowego "mesjasza" lub narodów, którym Bóg powierza kolejno do spełnienia doniosłe hist. misje. Plan ten odsłania objawienia Boże, zakłada ich zdaniem ziemskie zbawienie ludzkości, którym jest realizacja królestwa Bożego na ziemi. Słowacki w Królu-Duchu akcentuje konieczność realizowanego przez Boga planu jako ewolucję przenikającą wszechświat, substancję duchowej siły. A. Mickiewicz akcentował w Księgach narodu…, w III cz. Dziadów, w Zdaniach i uwagach wartość ludzkiej wolności, łączył wiarę w opatrzność z wiarą w możliwość moralnego "oczyszczenia się" ludzkiej natury uzależniając je od potęgi dobrej woli. Jako piękna wizja świata p. jest obecny w romantycznym dramacie: Nie-Boskiej komedii Z. Krasińskiego, Słowackiego, Wacława dziejach S. Goszczyńskiego, powieści poetyckiej Maria A. Malczewskiego, w gawędzie szlacheckiej H. Rzewuskiego.
- prowidencjalizm, (łac. providentia =...
- PROWIDENCJALIZM, określenie tych poglądów...
- Augustyn św., Aureliusz A., (354-430)