(łac. religio)
stosunek człowieka do różnie pojmowanego sacrum objawiający się w doktrynie rel., kulcie rel. i organizacji rel. Etymologia pojęcia r. jest niejednoznaczna, wskazywane są trzy źródła: religare - wiązać ponownie człowieka z Bogiem; relegare - odczytywać na nowo; reeligare - wybierać ponownie. Teoretyczną podstawą przekonań rel. jest doktryna, na którą składają się teorie: boga - teologia (gr. theos = bóg), świata - kosmologia (gr. kosmos = świat), człowieka - antropologia (gr. nthropos = człowiek). Poglądy na sferę sacrum obejmują kwestie pochodzenia bogów ( teogonia) - teoria narodzin boga z chaosu; uznanie, że Bóg istnieje wiecznie (r. monoteistyczne). Kosmologie rel. określają m.in. genezę świata ( kosmogonia), sens jego istnienia oraz obraz jego końca ( eschatologia). Najważniejszymi elementami antropologii rel. są: teoria duszy (pneumatologia), teoria zbawienia (soteriologia) oraz wizja życia pozagrobowego (eschatologia). Zewnętrzny przejaw życia rel., zespół praktyk będących wyrazem czci określany jest mianem kultu, w którego skład wchodzą obrzędy, ofiary, modlitwy, pielgrzymki i procesje do miejsc świętych, posty, jałmużna i ceremonie rel. Celem ujednolicenia różnych wierzeń, formułowania doktryny i pozyskiwania nowych członków powoływano organizacje rel., początkowo oparte na wspólnocie społeczeństw rodowo-plemiennych tzw. tajne stowarzyszenia, typowe dla cywilizacji rolniczych tzw. związki misteryjne i najbardziej rozwinięte formy zwane Kościołem. Stosowane w badaniach zasady klasyfikacji rel. pozwalają wyróżnić jej odmiany z uwagi na kryterium: historyczne - wymarłe i żywe; geograficzne - m.in. Egiptu, Grecji, Chin, Słowian, Majów; zasięgu terytorialno-etnicznego- plemienne, narodowe (np. judaizm) i światowe (np. buddyzm, chrześcijaństwo, islam); genetyczne - naturalne (np. fetyszyzm) i objawione, wiążące się z objawieniem udzielonym wybranemu człowiekowi (np. judaizm, buddyzm, chrześcijaństwo, islam); liczby bóstw - politeizm (wielu bogów), henoteizm - szczególna cześć jednemu spośród wielu, monoteizm - kult jednego Boga, z trzema formami: teizm, panteizm i deizm. Najważniejszy okres w kształtowaniu r. przypada na VI p.n.e. do VII w. n.e.: buddyzm, hinduizm, taoizm, konfucjanizm, jap. shintô, islam, judaizm i chrześcijaństwo. Obecnie największy zasięg mają trzy r. uniwersalistyczne: chrześcijaństwo (w tym katolicyzm, protestantyzm, prawosławie), islam i buddyzm.