(1606-69)
malarz, rysownik i grafik holenderski, jeden z najwybitniejszych artystów w dziejach sztuki; po okresie nauk w Lejdzie (u J. van Swanenburga) i w Amsterdamie (u P. Lastmana) powrócił do Lejdy, gdzie założył pracownię wyspecjalizowaną w malowaniu portretów, obrazów hist. i rel., np. Pielgrzymi z Emaus, Dawid z głową Goliata przed Saulem, Koncert, Tobiasz i Anna. Obrazy z tego okresu charakteryzują się dramatyczną kompozycją, grubą fakturą (używał impastów), dokładnym wykończeniem szczegółów. W 1632 r. przeniósł się do Amsterdamu, zamieszkał w domu bogatego kupca i antykwariusza H. van Uylenburgha, którego bratanicę Saskię poślubił (1634). Była ona jego muzą i modelką do wielu obrazów, np. Autoportret z Saskią na kolanach, Saskia jako Flora, Saskia w kapeluszu z piórami. Był to najlepszy okres w życiu R., otrzymywał wiele prestiżowych zamówień, kupił własny dom, przyjaźnił się z patrycjuszami, teologami, pisarzami. Ograniczył jasną kolorystykę w obrazach, malował niemal monochromatycznie używając stonowanych odcieni brązów, żółcieni, chłodnych i ziemistych zieleni; światło i kontrasty światłocieniowe budują obraz, np. Judasz zwracający srebrniki, Wskrzeszenie Łazarza, Porwanie Prozerpiny, Porwanie Europy. Powstaje cała seria portretów i autoportretów. Odniósł sukces malując Lekcję anatomii doktora Tulpa (1632), a także Portret kaznodziei Cornelisa Anso. W portretach ukazywał charakter postaci, nastrój, a nade wszystko z mistrzostwem pokazywał detal (np. koronki); obrazy ożywił dynamiką, dramatycznością i intensywnością nastroju, np. Danae, Uczta Baltazara, cykl Pasja Chrystusa, Anioł opuszczający dom Tobiasza, Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem (ten obraz R. znajduje się w Muzeum Czartoryskich w Krakowie). W 1642 R. namalował jedno z najbardziej znanych i najbardziej dynamicznych dzieł: Wymarsz strzelców (zw. Strażą nocną) - w tym roku umarła Saskia; od tego czasu zaczął się coraz trudniejszy okres w życiu R., który miał coraz mniej zamówień, zubożał, w 1656 był zmuszony ogłosić bankructwo. Malował teraz przede wszystkim sceny rel., obrazy bardziej nastrojowe, kompozycyjnie spokojniejsze, coraz bardziej monochromatyczne w głębokich nasyconych czerwieniach, brązach, żółcieniach z rozproszonym (a nie jak dawniej skupionym) światłem, np. Chrystus i jawnogrzesznica, Uczta w Emaus, Zuzanna i starcy. Wśród tych późnych dzieł znajdują się też arcydzieła: Przełożeni cechu sukienników, Przysięga Klaudiusza Cywilisa, Żydowska narzeczona, Portret rodzinny, Powrót syna marnotrawnego i in., np. Trzy drzewa. O mistrzostwie malarstwa R. decyduje gra światła, faktury, mistrzostwo i subtelność przekazywania uczuć oraz specyficzna, charakterystyczna dla R., gama barw. Był też znakomitym grafikiem (akwaforta, akwatinta, sucha igła).