jedna znajważniejszych dziedzin wsztukach plastycznych, której podstawową cechą jest trójwymiarowa kompozycja wdrewnie, kamieniu (alabaster, granit, marmur, porfir), glinie, gipsie, stiuku (a także wosku), wkamieniach szlachetnych, odlewana wmetalu (np. brąz, spiż). Rz. powstawały już werze paleolitu (30 000 lat temu, np. narzędzia kamienne). Wenus Lespugue pochodzi zok. 20 000 l. p.n.e., podobnie jak wykonana wkości słoniowej główka dziewczyny, jeszcze wcześniejsze są płaskorzeźby naskalne przedstawiające bizony, jelenie, konie. Płaskorzeźby irzeźby Egiptu, Babilonii, Asyrii były przede wszystkim półplastyczne ( relief) ipełnoplastyczne wkamieniu, wkości słoniowej. Wstarożytnej Grecji znana była również sztuka odlewania wbrązie imodelowania wglinie. Rozróżnia się również rzeźbienie wdrewnie - snycerstwo istiuku - sztukatorstwo. Istnieje rz. pełnoplastyczna iz przedstawieniem tła ( relief). Wzależności od przeznaczenia: np. rz. architektoniczna, plenerowa, ogrodowa, pomnik, rz. dekoracyjna, rz. sepulkralna (nagrobna). WXX w. również rz. przestrzenna, rz. kinetyczna (ruchoma). Najsłynniejsze rzeźby: np. Król Idrimi, 1400 p.n.e. (marmur), rzeźby zpałacu Artakserksesa wSuzie (Królewscy łucznicy, ok. IV w. p.n.e.), kompleks Abu Simbel nad brzegami Nilu, ok. 1290-1224 p.n.e., Nefretete XIV w. p.n.e. Wstarożytnej Grecji dzieła Myrona (Dyskobol, Atena iMarsjan, szybkobiegacz Ladas), Praksytelesa Hermes zmałym Dionizosem, Apollo, Zeus lub Posejdon, Afrodyta zChidus, Polikleta, np. Doryforos (Włócznik), wstarożytnym Rzymie np. Kolumna Trajana, głowy, popiersia ipostaci cesarzy, sławnych izwykłych ludzi; wstarożytnych Chinach Pogrzebana armia zterakoty z210 r. p.n.e. Starożytna rzeźba hinduska: posążki iposągi bóstw, np. Tańczący Sziwa, Budda (V w. p.n.e.), Jakszi (Duch ziemi, 200 r. p.n.e.), najstarsza rz. znaleziona wIndiach przedstawiająca męską twarz zok. 2300-1750 p.n.e. Wielki rozkwit rz. architektonicznej był związany ze sztuką romańską igotycką (np. rzeźby katedry wChartres). Wgotyku rozwinęła się też rz. wolno stojąca oraz ze szlachetnych kruszców. Średniowieczna rz. drewniana wprowadziła polichromię (malowanie). Terakota znana od dawna (posążki gliniane kobiet z4-5 tys. lat p.n.e.), udoskonalona przez Etrusków, ponownie przechodziła rozkwit wXV-XVI w. Odrębny rodzaj rz. stanowią związane zkulturą Mezaameryki (kultura Olmeków, cywilizacje Totonaków, Tolteków, Azteków, Majów) oraz kulturą Ameryki Andyjskiej cywilizacji Chorrera (Andy, Ekwador), Jama-Coaque, Chavin (Peru), np. monumentalne rzeźby Chanchn zkrólestwa Chimú. Wielkim mistrzem rz. renesansowej był Donatello, także N. di Banco i G.Brunelleschi, ajednym znajwiększych rzeźbiarzy nie tylko renesansu, lecz wszechczasów Michał Anioł. Przemiany wrz. XVI w. dokonał B. Castiglione, później B.Cellini, wrz. barokowej G. Bernini. Jednym znajsłynniejszych rzeźbiarzy czasów klasycyzmu był A. Canova. WXIXw. przełomu wrz. dokonał A.Rodin. Na rozwój rz. XX w. duży wpływ miało poznanie rz. afrykańskiej. Do największych rzeźbiarzy XX w. zalicza się H. Moore’a, P. Picassa, C. Brancusiego, H.Arpa, U. Boccioniego. Znacznych zmian dokonała również M. Abakanowicz wprowadzając do rz. materiały tkackie, aJ.Berdyszak inaczej stosując wrz. szkło.
rzeźba
Słownik języka polskiego