dawn. tuberkuloza
choroba zakaźna człowieka i innych ssaków, a także ptaków, atakująca wszystkie narządy, gł. płuca; wywoływana przez prątek g. Mycobacterium tuberculosis (odkryty przez R. Kocha). Źródłem zakażenia jest chory człowiek, rzadziej zwierzęta (bydło); zakażenie kropelkowe lub pyłowe, a także przez kontakt z zakażonymi przedmiotami lub spożywanie zakażonych pokarmów (np. mleka). Zapadalność na g. i przebieg choroby zależy od odporności osobniczej i warunków bytu, groźniejsza jest g. u dzieci i młodzieży. Zasadniczą zmianą morfologiczną jest gruzełek; sąsiadujące gruzełki zlewają się w guzek; świeże zmiany zapalne tworzą naciek, który może się rozpaść, dając ognisko martwicze (serowacenie); do wysiewu prątków dochodzi, gdy przedostaną się one do krwiobiegu; pomyślnym zejściem ogniska zapalnego jest jego zwłóknienie i zwapnienie. Przebieg zakażenia: po przedostaniu się do organizmu prątki krążą we krwi i sadowią się przejściowo w wielu narządach; pobudzone mechanizmy obronne likwidują większość prątków; część z nich pozostaje otorbiona w węzłach chłonnych. G. ma liczne postaci: g. pierwotna bez zmian narządowych, g. włóknisto-guzkowa, naciekowa, gruźlicze zapalenie płuc, g. prosówkowa (dawniej tzw. galopujące suchoty) będąca krwiopochodnym rozsianiem zakażenia, g. kości, stawów, narządów moczowych, płciowych, błon surowiczych, skóry, opon mózgowo-rdzeniowych. G. płuc pojawia się na ogół jako wznowienie nieczynnego procesu; towarzyszą jej: osłabienie, apatia, brak apetytu; występuje kaszel, odpluwanie plwociny zakażonej prątkami, krwioplucie, powstają ubytki (jamy) w tkance płuc, sprawność płuc spada. W leczeniu gruźlicy przełom nastąpił po wprowadzeniu streptomycyny, hydrazydu kwasu izonikotynowego, PAS i in. leków; stosuje się także leczenie nieswoiste, klimatyczne, niekiedy chirurgiczne (usunięcie gruźliczaka, płata lub segmentu płuca). Zapobieganie polega na wczesnym wykrywaniu (m.in. przez obowiązek okresowych badań rentgenologicznych) i szczepieniach ochronnych BCG. Wśród chorób zakaźnych g. pozostaje na świecie gł. przyczyną umieralności (ok. 2 mln osób rocznie), szczególnie wśród osób zarażonych wirusem HIV; w krajach Europy występowanie nowych przypadków g. jest niewielkie (2-3%); najgorzej jest w Azji, zwł. w Indiach (22%), Chinach (18%), pozostałych państwach kontynentu azjatyckiego (21%) oraz w krajach Afryki podzwrotnikowej (21%); ok. 300 tys. nowych zachorowań rocznie; u 9 mln osób rozwija się co roku gruźlica pełnoobjawowa; niestety, brak jest nowych leków, ponieważ koncerny nie inwestują w nie, kierując się przeświadczeniem, że nie przyniosą one zysków (chorują tylko biedacy); pewną nadzieję rodzi, po trzydziestu latach bierności, odkrycie 2005 w koncernie Johnson&Johnson Pharmaceutical Research substancji pn. Diarylquinolin, aktywnie zwalczającej prątki gruźlicy; szczepienia ochronne wprowadzono w Polsce w pocz. lat 50.; ilość zachorowań w kraju stale maleje, niemniej na tle państw UE jest wciąż wysoka; 2002 odnotowano w Polsce 10 475 zachorowań (najw. w woj. łódzkim i na tzw. ścianie wschodniej), liczba zgonów szacunkowo sięga tysiąca rocznie.
- gruźlica, prątki gruźlicy, zapaść...
- GRUŹLICA PROSÓWKOWA, .
- GRUŹLICA SKÓRY, przewlekłe, zakaźne...