prawo właściwe dla spraw związanych z niewypłacalnością

– zagadnienie wchodzące w zakres współpracy sądowej w sprawach cywilnych w Unii Europejskiej. W sprawach związanych z niewypłacalnością znajduje zastosowanie prawo państwa otwarcia postępowania (lex concursus). Ta norma kolizyjna odnosi się zarówno do postępowań głównych, jak i do postępowań odrębnych. Lex concursus reguluje wszystkie procesowe i materialne skutki postępowania wobec osób i stosunków prawnych, których to postępowanie dotyczy. Prawo to stanowi również podstawę określania warunków otwarcia, prowadzenia i zakończenia postępowania będącego następstwem niewypłacalności. Automatyczne uznanie postępowania, do którego ma zastosowanie prawo państwa otwarcia, może być wszakże sprzeczne z przepisami innych państw członkowskich dotyczącymi podejmowania czynności prawnych. By nie naruszyć w tych państwach zasad zaufania i bezpieczeństwa prawnego, prawo wspólnotowe przewiduje szereg wyjątków od normy o charakterze ogólnym. Szczególną potrzebę odstąpienia od stosowania prawa państwa otwarcia prawodawca wspólnotowy dostrzegł w przypadku praw rzeczowych, uznając, że powstanie, ważność i treść prawa rzeczowego powinny podlegać prawu miejsca położenia rzeczy i nie mogą ulec zmianie w wyniku otwarcia postępowania będącego następstwem niewypłacalności. Podmiot prawa rzeczowego powinien zachować możliwość dochodzenia z przedmiotu zabezpieczenia swego prawa do wydzielenia lub oddzielenia części. Gdy na przedmiotach majątkowych znajdujących się w jednym z państw członkowskich istnieją – według prawa państwa położenia – prawa rzeczowe, a główne postępowanie w związku z niewypłacalnością toczy się w innym państwie członkowskim, zarządca wyznaczony w postępowaniu głównym może wnieść o otwarcie drugiego postępowania w państwie, w którym istnieją prawa rzeczowe, o ile dłużnik ma tam filię. Jeśli zgodnie z prawem państwa otwarcia nie jest dopuszczalne potrącenie, wierzyciel jest jednak uprawniony do dokonania potrącenia, gdy jest ono możliwe na podstawie prawa właściwego dla wierzytelności niewypłacalnego dłużnika. Dla skutków postępowania w razie niewypłacalności dla umów dotyczących nabycia własności lub użytkowania nieruchomości właściwe jest wyłącznie prawo tego państwa członkowskiego, na którego obszarze znajduje się nieruchomość. Skutki postępowania w zakresie praw dłużnika na nieruchomości, statku lub samolocie, które objęte są obowiązkiem wpisu do rejestru publicznego, określa się według prawa państwa sprawującego nadzór nad prowadzeniem rejestru. Szczególna potrzeba ochrony istnieje także w przypadku systemów płatniczych i rynków finansowych. Dotyczy to spotykanych w tych systemach umów mających na celu wyrównanie oraz porozumień w sprawie rozliczeń netto, jak również zbywania papierów wartościowych i zabezpieczeń tego typu transakcji. Dla tych transakcji właściwe jest jedynie prawo, które ma zastosowanie do danego systemu lub danego rynku. Z myślą o ochronie pracowników i stosunków pracy postanowiono, że skutki postępowania dotyczącego niewypłacalności w zakresie kontynuowania lub zakończenia stosunków pracy oraz praw i obowiązków wszystkich stron takich stosunków określa prawo, które jest właściwe dla umowy o pracę na podstawie ogólnych norm kolizyjnych. Natomiast pozostałe kwestie prawne, jak np. to, czy roszczenia pracowników chronione są przez zasadę pierwszeństwa i jaką rangę zasadzie tej w danym wypadku należy przyznać, podlegają prawu państwa otwarcia.