– nazwa określająca nowy etap w rozwoju struktur integracji zachodnioeuropejskiej. Jej koncepcja pojawiła się w deklaracji końcowej szczytu europejskiego w październiku 1972 i pozostawała celem w procesie integracji Wspólnoty Europejskiej. Ustanowił ją traktat z Maastricht, stwierdzając w art. 1, iż jest ona oparta na Wspólnocie Europejskiej, uzupełniona o polityki oraz formy współpracy powołane w tymże traktacie, a zatem Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa i Wymiar Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych. Traktat nie określił jednak prawnomiędzynarodowych podstaw UE, nie jest więc ona w tym sensie podmiotem prawa, choć państwa chcące przystąpić do Wspólnoty mają się starać o przyjęcie właśnie do UE, a nie do poszczególnych organizacji wspólnotowych dysponujących taką podmiotowością. Jej zadaniem jest organizowanie ścisłej współpracy między państwami członkowskimi, rozwijanie systemu integr. więzi przez usuwanie barier. Wyrazem tego jest dążenie do Unii Gospodarczej i Walutowej, wprowadzenie obywatelstwa UE, rozszerzanie obszaru, na którym obowiązuje układ z Schengen. UE stanowi w swym obecnym kształcie niemający porównania organizm międzynarodowy, będący w procesie stawania się. Dzięki mechanizmom umożliwiającym tworzenie prawa unijnego (wspólnotowego) zarysowane w traktacie ramy mogą się wypełniać, tworząc przejrzystą prawnie strukturę czy to nowego typu organizacji międzynarodowej, czy federacji państw. Jej ludność stanowi 7% ludności świata, udział w światowej produkcji wynosi 23%, co stawia ją na pierwszym miejscu, tak jak i eksport poza jej rynek wewnętrzny stanowiący 19% światowego eksportu. To w jej skarbcach znajduje się 32% światowych rezerw walutowych. A zaangażowanie w pomoc dla krajów rozwijających się tzw. Trzeciego Świata sięga 53% światowych wydatków na ten cel. Zob. też traktat z Amsterdamu, traktat z Nicei, Konwent UE, szczyt w Kopenhadze.
– Stany Zjednoczone– wzajemne stosunki gospodarcze, polityczne i społeczne między Stanami Zjednoczonymi a Unią Europejską tworzą obecnie dokumenty: Deklaracja Transatlantycka (1990), Nowa Agenda Transatlantycka (1995) oraz Transatlantyckie Partnerstwo Gospodarcze (1998). Początek formalnej współpracy między Stanami Zjednoczonymi a Europejską Wspólnotą Węgla i Stali datuje się od 1953, kiedy został ustanowiony urząd Obserwatora Stanów Zjednoczonych przy tej organizacji (w 1961 zastąpiła go Misja USA przy Wspólnocie Europejskiej). Natomiast w 1954 powołana została stała Delegacja Komisji Europejskiej w Waszyngtonie, co było możliwe głównie dzięki osobistym staraniom pierwszego przewodniczącego Wysokiej Władzy (odpowiednik dzisiejszej Komisji Europejskiej) Jeana Monneta. Delegacja, która w 1971 uzyskała pełnię dyplomatycznych przywilejów i immunitetów, oprócz czysto formalnej funkcji składania raportów z rozwoju sytuacji w Stanach Zjednoczonych pełniła również funkcję łącznika pomiędzy Brukselą a organizacjami międzynarodowymi w Waszyngtonie. Chęć zintensyfikowania wzajemnej współpracy Wspólnota Europejska i Stany Zjednoczone wyraziły już na początku nowej pozimnowojennej rzeczywistości. Deklaracja Transatlantycka podpisana w 1990 określała zasady szerszej współpracy i konsultacji w dziedzinie gospodarki (przede wszystkim liberalizacji wzajemnej wymiany handlowej, współdziałania w ramach OECD i GATT oraz ustalenie reguł polityki konkurencji), edukacji, nauki i kultury oraz w podejmowaniu międzynarodowych wyzwań. Na jej mocy ustalono mechanizmy regularnego dialogu politycznego na najwyższym szczeblu w formie odbywających się co pół roku spotkań ministerialnych, spotkań „Trójki” z sekretarzem stanu USA oraz konsultacji w sprawie ówczesnej Europejskiej Współpracy Politycznej (dzisiejszy drugi filar Wspólnot Deklaracja Transatlantycka). Stale zmieniająca się sytuacja międzynarodowa (np. powstanie Unii Europejskiej, podkreślenie konieczności budowy Unii Gospodarczo-Walutowej) spowodowała, że ramy porozumienia z 1990 nie przystawały już do nowej rzeczywistości. 3 grudnia 1995, podczas szczytu UE–USA ówczesny przewodniczący Rady Europejskiej hiszpański premier Felipe González i prezydent Stanów Zjednoczonych Bill Clinton podpisali Nową Agendę Transatlantycką, tzw. deklarację madrycką (New Transatlantic Agenda, NTA), oraz towarzyszący jej Wspólny Plan Działania (EU–US Joint Action Plan). Określała ona cztery dziedziny, w których Stany Zjednoczone i Unia Europejska zdecydowały się na zintensyfikowanie wzajemnej współpracy. Pierwsza grupa (promoting peace and stability) to działania na rzecz pokoju, bezpieczeństwa i utrwalenia demokracji, zwłaszcza w odniesieniu do krajów byłej Jugosławii i Bliskiego Wschodu (zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa) oraz Europy Środkowo-Wschodniej (chęć utrwalenia demokratycznych przemian). Druga grupa zadań, w której USA i UE chciałyby współpracować, określono mianem globalne wyzwania (global challenges), do których zaliczono zanieczyszczenie środowiska, przestępczość międzynarodową oraz handel narkotykami. Na płaszczyźnie ekonomicznej (economic area) podkreślono konieczność określenia ram Transatlantyckiego Partnerstwa Gospodarczego oraz wspólnych inicjatyw na rzecz Światowej Organizacji Handlu (WTO). Czwarty obszar (building bridges over Atlantic), tzw. ludzki wymiar stosunków transatlantyckich, oznaczał chęć zapewnienia pełnego poparcia społecznego dla transatlantyckich więzi w dziedzinie socjalnej, kulturalnej, naukowej, edukacyjnej i bezpośrednich więzi międzyludzkich. Strony starały się umożliwiać społeczeństwom wzajemne poznawanie kultury, języka czy historii drugiego kraju. Te cztery zagadnienia znalazły odzwierciedlenie w postanowieniach kolejnych spotkań USA–UE, stanowiąc jednocześnie ich adaptację do zmieniającej się rzeczywistości. Podczas spotkania w maju 1997 podpisano porozumienie o współpracy celnej i wzajemnej pomocy w sprawach celnych; w grudniu 1997 porozumienie w sprawie nauki i techniki dotyczące wzmocnienia współpracy między ośrodkami naukowymi USA i UE; w czerwcu 1998 podpisano porozumienie o stosowaniu zasad przyzwoitości w prawie konkurencji; w lipcu 1999 porozumienie w dziedzinie weterynarii, mające ułatwić handel żywymi zwierzętami i produktami zwierzęcymi. Nową jakością we wzajemnych stosunkach i rozszerzeniem celów Nowej Agendy Transatlantyckiej stało się porozumienie podpisanie w maju 1998 w Londynie – Transatlantyckie Partnerstwo Gospodarcze (Transatlantic Economic Partnership, TEP). Dokument ten położył nacisk na stworzenie infrastruktury prawnej ułatwiającej wymianę handlową przez: redukcję ograniczeń w handlu usługami, towarami przemysłowymi i rolnymi, wspólne działania na forum WTO i innych organizacji międzynarodowych w celu zmniejszenia lub likwidacji barier w przepływie kapitału, polepszenie dostępu do rynku w dziedzinie własności intelektualnej, współpracę w dziedzinie biotechnologii, ochrony środowiska, ochrony roślin i zwierząt oraz bezpieczeństwa żywności, intensyfikację dialogu między przedstawicielami biznesu, organizacji pozarządowych i rządami poszczególnych krajów w sprawach handlu i inwestycji. Określona na podstawie tego dokumentu gospodarcza współpraca transatlantycka jest realizowana przez odbywające się dwa razy do roku szczyty UE–USA, spotkania na szczeblu rządowym poświęcone kwestiom politycznym oraz przez działalność dwóch grup, Senior Level Group i Steering Group. Główną przyczyną trudności w instytucjonalizacji współpracy jest skomplikowany sposób wypracowywania konsensusu po stronie unijnej „Piętnastki” w porównaniu ze stosunkowo prostymi mechanizmami podejmowania decyzji po stronie amerykańskiej. Każda decyzja podjęta na forum Unii Europejskiej na szczeblu międzyrządowym wymaga konsultacji ze wszystkimi państwami członkowskimi, co powoduje, że uzyskanie konsensusu jest bardzo trudne. Kolejna przyczyna to rozbieżne oczekiwania pod adresem spotkań USA–UE. Amerykanie chcieliby, aby postanowieniom końcowym tych spotkań nadać moc konkretnych decyzji, natomiast Unia Europejska chciałaby potraktować je jako niezobowiązujące forum wymiany poglądów. Te trzy dokumenty pozostają jedynie formalnymi ramami współpracy transatlantyckiej, są podstawą formowania nowych inicjatyw pogłębiających i intensyfikujących więzi transatlantyckie. Kolejne próby podjęcia wzajemnej współpracy pojawiły się podczas spotkania na szczycie w czerwcu 1998 roku w Bonn. W deklaracji końcowej wskazano obszary wymagające intensyfikacji współpracy: bliższa współpraca w zakresie rozwiązywania kryzysów regionalnych z udziałem Wysokiego Przedstawiciela Unii Europejskiej ds. Polityki Zagranicznej; zintensyfikowanie wysiłków na rzecz szerzenia pokoju, stabilizacji i demokracji w krajach leżących na peryferiach Europy, w tym Rosji, Ukrainie i na Bałkanach; wspólne rozwiązywanie sporów, zanim staną się źródłem poważnych napięć; zwiększenie wysiłków na rzecz zwalczania międzynarodowych zagrożeń, takich jak przestępczość, zanieczyszczenie środowiska czy handel narkotykami. Tak intensywna współpraca między Stanami Zjednoczonymi i Unią Europejską bywa często utrudniona ze względu na różne mechanizmy podejmowania decyzji, co czasami wręcz uniemożliwia wypracowanie porozumienia. Propozycją rozwiązania tego problemu jest dokument przyjęty przez Komisję Europejską 20 marca 2001, który proponował, aby współpraca transatlantycka koncentrowała się tylko na tematach strategicznych, np. światowe bezpieczeństwo, globalizacja i handel międzynarodowy, walka z przestępczością zorganizowaną, rozwój gospodarki w oparciu o Internet.
- UNIA EUROPEJSKA, organizacja międzynarodowa...
- Unia Europejska, unia państw utworzona...
- Unia Europejska, (UE)